Dr. İlhami Fındıkçı
Aile şirketleri, karmaşık yapılardır. Bu karmaşıklığa neden olan birçok faktör söz konusu olmakla birlikte işin içinde yer alan bireylerin birden çok rolleri ile etkinlik göstermeleri, karmaşıklığın başlıca nedenlerindendir. Aile şirketinde bir aile üyesi, hem girişimci olma sıfatıyla işin patronu konumunda hem işleri yönetme durumu ile yönetici hem mal sahibi hem de aile üyesi rollerinin hepsini oynayabilir. Bir bireyin aynı ortamda birden çok rolü yerine getirmeye çalışması da psikolojide ‘rol çatışması’ olarak bilinen sıkıntılara neden olabilir. Aile şirketindeki rol çatışmaları temel iki alanda karşımıza çıkıyor. Bunlardan biri, kişilerin aile, mülkiyet ve işletme bakımından yaşadıkları rol çatışmalarıdır. Diğeri ise yönetim bakımından yaşanan rol çatışmalarıdır.
AİLE, MÜLKİYET VE İŞLETME KÖKENLİ ROL ÇATIŞMALARI
Aile şirketlerinde çalışan ya da çalışmayıp hissedar olan kişiler, kimi zaman yoğun çatışmalar yaşayabilirler. Bu çatışmalar aynı zamanda oynanmak zorunda kalınan eş değer rollerin önceliklerinin belirlenememesi ya da bu rollerin karışmasından kaynaklanabilir. Sadece aile üyesi olup hissedar olmayanlar olabileceği gibi aile üyesi hissedar olup ancak iş ortamında yer almayan, iş ortamında yer aldığı halde yönetim sorumluluğu olmayan bireyler olabilir. Böylece aile üyesi olma rolü, hissedarlık rolü, işletmede çalışma rolü ile yönetimde yer alma rolleri arasında geçişler olabilir, çakışmalar ve hatta çatışmalar olabilir. Bundan dolayı aile şirketinin yapısı, aile şirketindeki temel roller ve rollerin aralarındaki geçişler özenle tanımlanmalı.
YÖNETİM KÖKENLİ ROL ÇATIŞMALARI
Aile şirketinde yaşanan rol çatışmaları üç aşamada kendisini gösterebilir.
Birincisi, kişilerin kendi kendileriyle yaşadıkları rol çatışmalarıdır ki, biraz önce söylediğimiz biçimde hem aileden gelen rol, hem işletmenin yapısından kaynaklanan rol, bazen kişiyi farklı, birbirine zıt davranışlara yöneltebilir. Kişilerin kendi işlerinde yaşadıkları rol çatışmalarının fazla olması, bu rollerin kesin hatlarla belirgin olmaması, bazen üst üste gelmiş olması, çeşitli sıkıntılara yol açar.
Aile şirketlerinde yoğun olarak yaşanan rol çatışmalarından biri de bireyin diğer aile üyesi ile yaşadığı rol çatışmalarıdır. Aile şirketlerinde maalesef en çok rastladığımız sorunlar arasında bu türden rol çatışmaları var. Aile şirketi, girişimin ilk başladığı günlerden bu yana sürekli iç içe olduğu, işin çekirdeğindekiler her türlü sıkıntıyı birlikte göğüsledikleri için görevleri çok çeşitli noktalarda çakışır. Bu çakışmalar, işin başındayken normaldir. Ama zamanla iş ve görev tanımları arasında farklılıkların olması, bu tür çakışmaların ve rol çatışmalarının olmasını önleyecektir. Nitekim birçok aile şirketinde aile üyesi bireylerin, bazen
bir işi hep birlikte takip ettikleri, bazı işlerin ise sahipsiz kaldığı bilinir.
Bir başka rol çatışması ise aile üyesi ile profesyonel arasında olabilir ki, bu tür çatışmalar da çok sık yaşanabilir. Aile, işi kurup belirli bir noktaya getirdikten sonra başkalarına da ihtiyaç duyar. Ancak ihtiyaç duyulan, işyerinde istihdam edilen bu kişilere işin aktarımında ciddi sorunlar yaşanabilir. Çoğunlukla sorumlulukların devredilebildiği, buna karşılık yetkilerin devrinde sorunlar çıktığı görülür. Örneğin; aile üyesi tepe yönetici, kendisine yardımcı olmak üzere mali işler, muhasebe ya da finansman konularında yöneticiler istihdam eder. Ancak işi bu kişilere bırakmış görünmekle birlikte uygulamada her detayın içinde yer alarak, onların alanlarındaki bütün işlere müdahil olmak suretiyle işlerini yürütür. Doğal olarak işini zor şartlarda geliştiren, büyüten kişinin çeşitli nedenlerle geriye gidişi önlemek amacıyla bunu paylaşması, yetki devretmesi zor olabilir. Ancak bu zorluğun zamanla aşılması ve işe alınan profesyonel kişilere belirli bir iş tanımı yapılması gereklidir ki, kişiler etkin olabilsinler.
