Volkanik patlamaları 30 dakika önce haber veren erken uyarı sistemi
Caltech ve İzlandalı araştırmacıların geliştirdiği DAS sistemi, volkanik patlamaları 30 dakika önceden haber vererek hem bilim dünyasına hem kamu güvenliğine yeni bir soluk getiriyor.
Küresel internet trafiğinin omurgasını oluşturan fiber optik ağlar, artık sadece veri iletişimi için değil, aynı zamanda doğa olaylarını önceden algılamada da hayati bir rol oynuyor. Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü (Caltech) ve İzlandalı bilim insanlarının iş birliğiyle geliştirilen yeni bir yöntem, volkanik patlamaları tespit etmek amacıyla fiber optik kabloları sensör olarak kullanma imkânı sunuyor. Geliştirilen bu sistem, İzlanda’nın volkanik olarak aktif Reykjanes Yarımadası’nda başarıyla test edildi.
30 DAKİKALIK AVANTAJ
Reykjanes Yarımadası, lav akıntıları ve yer altındaki magma hareketleriyle sık sık volkanik aktiviteye sahne olan bir bölge. Bu aktivite zaman zaman çevredeki yerleşim yerleri için ciddi tehdit oluşturuyor. Yeni sistem sayesinde, bölgede yaşayan halk potansiyel bir patlama öncesinde 30 dakikaya kadar önceden uyarılabilecek. 10 Kasım 2023’te bölgeye büyük bir magma girişi olayının yaşanmasının ardından araştırmacılar 100 kilometrelik bir fiber optik kablo yerleştirerek sistemi devreye aldı.
LAZERLE YER HAREKETİ ALGISI
Bu yeni yöntemin temelinde, "dağıtılmış akustik algılama" (DAS) adı verilen sistem bulunuyor. Kullanılmayan fiber optik hatlara gönderilen lazer darbeleri, yer altında magma hareketi gibi titreşimlerle karşılaştığında, ışığın fazında milimetrik değişiklikler oluşturuyor. Bu değişiklikler araştırmacılar tarafından analiz edilerek sismik aktiviteler tespit ediliyor. 100 kilometrelik tek bir fiber optik kablonun, binlerce geleneksel sismik sensörün yerini alabileceği belirtiliyor.
GELENEKSEL SİSTEMLERE ÜSTÜNLÜK
DAS sisteminin sunduğu hassasiyet, magma yer kabuğu boyunca ilerledikçe oluşan milimetrik deformasyonları dahi tespit edebiliyor. Bu da sistemi, geleneksel GPS ve uydu görüntüleme yöntemlerinden çok daha üstün kılıyor. Reykjanes Yarımadası’nda bir yıl boyunca veri toplayan sistem, elde edilen bilgilerle ön uyarı mekanizması olarak geliştirildi. Sistem, olası bir volkanik patlamayı saatler öncesinden haber verebilecek kapasiteye sahip.
BİLİM VE GÜVENLİK BİRLEŞİMİ
Çalışmanın başyazarı Jiaxuan Li, geliştirilen sistemin hem bilimsel hem de toplumsal açıdan önemli faydalar sağladığını belirtiyor. Li’ye göre, DAS yalnızca yer bilimciler için değil, aynı zamanda kamu güvenliği açısından da büyük değer taşıyor. Bu teknoloji sayesinde bilim insanları magma hareketlerini daha ayrıntılı şekilde takip edebilirken, bölge halkı da olası bir felakete karşı erken uyarı alarak zamanında önlem alabilecek.
Fiber optik teknolojisinin bu yenilikçi kullanımı, hem afet yönetimi hem de çevresel risklere karşı hazırlıklı olmak adına büyük bir adım olarak değerlendiriliyor.
