NASA'nın Magellan misyonu kapsamında 30 yıl önce toplanan verilere dayanan yeni bir araştırma, Venüs'ün yüzeyindeki geniş ve yarı dairesel yapıların, gezegende halen devam eden tektonik süreçlerin varlığına işaret ettiğini ortaya koyuyor. Science Advances dergisinde yayımlanan araştırma, Dünya'nın geçmişine ışık tutacak yeni bilgiler de sunuyor.
YÜZEYİN ALTI HAREKETLİ
Dünya’da yüzey, tektonik plakaların sürekli hareketiyle yeniden şekillenirken, Venüs'te böyle bir levha sistemi bulunmuyor. Ancak Venüs’ün yüzeyi de aşağıdan gelen erimiş malzeme nedeniyle sürekli deformasyona uğruyor. Araştırmacılar bu deformasyonları anlamak için "korona" adı verilen ve çoğunlukla oval şekilli olan yapıları inceledi.
Çapları onlarca ila yüzlerce kilometre arasında değişen koronalar, gezegenin mantosundan yükselen sıcak malzemenin litosfere baskı yapması sonucu oluşuyor. Litosfer, gezegenin kabuğu ile mantonun en üst kısmını kapsayan tabaka olarak tanımlanıyor. Venüs’te yüzlerce korona bulunduğu biliniyor.
YERÇEKİMİ VE TOPOGRAFYA VERİLERİ
Araştırmada, Venüs’ün koronalarının şekillenmesini sağlayan yüzey altı aktiviteler, Magellan misyonundan elde edilen yerçekimi ve topografya verileriyle analiz edildi. 1990'larda yörüngede dönen uzay aracı, gezegenin atmosferini radar sistemiyle aşarak yüzeyin ayrıntılı haritasını çıkarmıştı.
Bu kapsamda yapılan yeni değerlendirmeler, Venüs yüzeyinde halen aktif olan jeodinamik süreçlerin varlığına dair önemli kanıtlar sundu. Koronaların, Dünya'nın levha tektoniği gelişmeden önceki dönemine benzer süreçlerle oluşmuş olabileceği düşünülüyor.
KORONALARIN YAPISAL ŞİFRESİ
Araştırmacılar, duman benzeri sıcak kaya yükselmelerinin neden olduğu koronaları modellemek için gelişmiş 3 boyutlu jeodinamik simülasyonlar oluşturdu ve bunları Magellan verileriyle karşılaştırdı. Bu modellemeler sayesinde, yerçekimi verilerinin yüzeyin altında daha az yoğun ve sıcak malzeme tespitine katkı sağladığı anlaşıldı. Toplamda incelenen 75 koronanın 52’sinin altında, tektonik hareketleri tetikleyen yüzen manto malzemesi olduğu belirlendi.
ÜÇ FARKLI SÜREÇ
Analizler, Venüs’te üç farklı tektonik sürecin etkili olabileceğini ortaya koydu. İlki, Dünya’da levhaların birbirinin altına kaymasıyla gerçekleşen "subdüksiyon" süreciyle benzerlik gösteren, ancak farklı bir mekanizma izleyen bir tür geri besleme döngüsü. Burada, mantodaki sıcak kaya yukarı çıkarken yüzeydeki malzeme çevreye yayılıp ardından mantoya geri itiliyor.
İkinci süreç, "litosferik damlama" olarak bilinen ve yoğun, soğuk malzemenin litosferden mantoya doğru çökmesini içeriyor. Üçüncü süreç ise, litosferin daha kalın bölgelerinin altında oluşan sıcak tüylerin volkanik faaliyetleri tetikleyebileceği yönünde.
YÜZEYDE AKTİFLİK BELİRTİLERİ
Magellan verilerinden elde edilen son bulgular, Venüs’ün başlangıçta düşünüldüğünden daha Dünya benzeri bir jeolojik yapıya sahip olabileceğini gösteriyor. Daha önceki çalışmalarda, Venüs’teki bazı dağlardan çıkan geniş lav akıntıları tespit edilmişti. Bu yeni araştırma ise yüzey altı süreçlerin detaylarını aydınlatmayı hedefliyor.
YENİ NESİL VERİ BEKLENTİSİ
NASA’nın yakında başlatacağı VERITAS misyonu, Venüs’ün yerçekimi haritasını iki ila dört kat daha yüksek çözünürlükle çıkaracak. Bu sayede gezegenin jeolojisine dair çok daha net bilgiler elde edilecek. Görev kapsamında radar ile 3 boyutlu haritalar çıkarılacak, spektrometre ile yüzey bileşimi analiz edilecek ve radyo izleme sistemleri ile iç yapı belirlenecek.
Bu yeni nesil gözlemler, litosferin kalınlığındaki değişimleri, aktif alanları ve yüzey deformasyonlarını çok daha ayrıntılı biçimde görme imkânı sunacak. VERITAS’ın adeta yörüngedeki bir jeolog gibi çalışması bekleniyor.
ERKEN DÜNYA İZLERİ
Venüs’teki jeolojik aktiviteler, Dünya'nın erken döneminde gerçekleşmiş olabilecek süreçlerin anlaşılmasına da katkı sağlayacak. Yeni araştırma, koronaların sadece geçmişin izleri olmadığını, halen süren aktif süreçlerin parçası olduğunu ortaya koyarak gezegen bilimi alanında önemli bir adım olarak değerlendiriliyor.
