Osmanlı matbuatının cesur kadın patronu

HABER: SÜMEYRA YARIŞ TOPAL

Ekonomik hayatın her alanında varlık gösteren Osmanlı kadınları için belki de en radikal alanlardan bir tanesi gazetecilikti. Erkeklerin bile çeşitli nedenlerle zorlandığı gazete patronluğuna kadın imzası atan Nuriye Ulviye Mevlan Civelek, yıllarca Osmanlı kadınlarını başarılı bir şekilde temsil eden ‘Kadınlar Dünyası’ gazetesiyle amacını: “Üzüntüyle boyun eğen ve hiç bir işe yaramayan hayatımızın artık gelişmesinin ve aydınlanmasının gereğini yapmak” olarak açıklamıştı. Cesur yazılarla kadınları sosyal, ekonomik anlamda cesaretlendiren gazetede Nuriye Ulviye, aynı zamanda bir Türk Müslüman kadının fotoğrafını da yayınlayarak bir ilki gerçekleştirmişti.

ÇİFTÇİLİKTEN SARAYA

Gönenli çiftçi bir ailenin kızı olarak 1893’te dünyaya gelen Nuriye Ulviye, Yıldız Sarayı’ndaki nüfuz sahibi bir akrabasının vesilesiyle saraya kabul edilir ve burada padişah kızlarıyla eğitim almaya başlar. Bu dönemde henüz altı yaşında olan Nuriye Ulviye Hanım, sarayın imkânından faydalanarak kültürlü bir genç kız olma yolunda ilerler. Ancak 13 yaşında kendinden yaşça çok büyük olan Hulusi Bey’le evlendirilen Nuriye Ulviye, saray eğitiminden uzaklaşır. Bir süre sonra eşi vefat eden Nuriye Ulviye, zengin eşinden kalan mirasla kadınlar için gazete çıkarmaya karar verir. Nuriye Hanım, o yıllarda cesur bir karar olan bu fikrini hayata geçirdiğinde henüz 20 yaşındadır.

GAZETECİ ÇİFT

Genç yaşına rağmen oldukça öngörülü olan Nuriye Ulviye, Osmanlı’da kadın sorunsalının kadınlara dil, nakış, resim dersi vermekle çözülemeyeceğini söylüyordu. Ona göre kadın mücadelesi daha derin sosyo-kültürel köklere dayanıyordu.

II. Meşrutiyet’le oluşan özgürlük havasında yayın hayatına başlattığı gazetesinde bu konuları sıklıkla gündeme getiriyordu. Nuriye Ulviye’nin en büyük destekçisi de Serbesti Matbaası’nda tanışarak evlendiği ikinci eşi Mevlanzade Rıfat’tı. Öyle ki, muhalif duruşuyla pek çok kez sürgüne gönderilen Serbesti Gazetesi ve Matbaası’nın sahibi Mevlanzade Rıfat, eşinin kadın konusundaki politikalarını erkeklerin safından da desteklemek için ‘Erkekler Dünyası’ isimli gazeteyi çıkartmaya başlamıştı.

ÜÇ KEZ ARA VERDİ

Baş editörü de dâhil yazar kadrosu kadınlardan oluşan gazeteyi çıkartmak için çok emek sarf eden Nuriye Ulviye, gazetesini İmparatorluğun en sıkıntılı zamanlarında dahi aksatmadan yayınlamak için çaba gösteriyordu. Ancak Balkan Harbi, I. Dünya Savaşı derken gazetenin bazı dönemlerde okuyucuyla buluşmasına ara verildi. İlk yüz sayısı günlük olarak ve dört sayfa şeklinde çıkan gazete, daha sonra kapandığı 1921’e kadar haftalık ve 16 sayfa olarak çıkmaya başladı. Nuriye Ulviye; kâğıt sıkıntısı yüzünden üç ay gazetenin basılmaması, I. Dünya Savaşı’nda gazetede çalışanların hemşire olarak göreve gitmeleri ve Kurtuluş Savaşı nedeniyle gazetenin yayın hayatına ara verilmesine bir kadın patron olarak karar vermişti.

TİRAJI ÜÇ BİN

Gazetenin mesul müdürü Emine Seher’di. O yılların fiyatıyla 10 paraya satılan gazetenin yıllık abone bedeli posta ücreti dahil 100 kuruş, altı aylık abonelik fiyatı ise 60 kuruştu. Gazetede, okuyucuların gazeteyi daha kolay temin edebilmesi için aboneliğin daha faydalı olacağı vurgusu sıklıkla yapılıyordu. Ayrıca gazetenin o yıllardaki tirajı üç binin üzerindeydi ve kadınlar tarafından yaygın olarak takip ediliyordu. Gazetenin başyazılarını kaleme alan Nuriye Ulviye, bir yazısında özellikle gazetelerini eleştirel bir üslupla çıkardıklarını söyler. Nuriye Ulviye, eleştirinin bir toplumu küçültmeyeceğini aksine düşünsel açıdan yücelteceğini söyleyecek kadar geniş görüşlüdür. Nuriye Ulviye önderliğinde çıkan Kadınlar Dünyası’nın, Osmanlı kadınlarına kazandırdığı özgüvenin yanı sıra, kadınları iş hayatına bizzat yerleştirmek gibi hizmetleri de olmuştu. Örneğin Posta Telgraf Nezareti’nde çalışmaya başlayan ilk yedi Müslüman kadın, bu gazetenin talepleri gündemde tutmasıyla işe yerleşmiş ve ilk kez Müslüman hanımlara memurluk hakkı tanınmıştı. Aynı zamanda İnas Darülfünun’un (Kadınlar Üniversitesi) 1914’te açılması da yine bu gazetenin lobi çalışmaları neticesinde olmuştu.

YALNIZCA GAZETE DEĞİL

Osmanlı kadınının sosyal, kültürel hakları konusunda yadsınamaz emekleri olan Nuriye Ulviye, yalnızca kadın gazete patronu kimliğiyle yürütmüyordu çalışmalarını. Osmanlı topraklarında kurulan ilk kanuni kadın derneği olan Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-u Nisvan Cemiyeti’nin de kurucusu olan Nuriye Ulviye, lobi çalışmalarını dernek ve gazete çatısı altında gerçekleştiriyordu.

TIMES’TAN MUHABİR

Nuriye Ulviye yönetimindeki Kadınlar Dünyası yalnızca Osmanlı tebaası kadınların yazılarına yer vermiyordu. Gazeteyi o yıllarda farklı kılan, uluslararası kadın kadroya da yer açmasıydı. Örneğin Times Gazetesi Muhabiri Grace Ellison ve Berliner Tageblatt Muhabiri Odette Feldmann aynı zamanda Kadınlar Dünyası gazetesinde de yazı yazıyordu.

06 Şubat 2017 Pazartesi

Etiketler : Gündem