Kömür, insanlık tarihinin önemli bir dönemine ekonomik ve toplumsal kalkınmanın temel araçları arasında çoktan adını yazdırdı. Roma İmparatorluğu döneminde uluslararası kömür ticaretinin yapıldığı biliniyor. Sanayi Devrimi ise dünya tarihinde kömür talebinin sıçrama yaptığı dönem olarak ortaya çıktı. 1700’lerin sonlarına doğru James Watt tarafından icat edilen ve kömürle çalışan buhar motoru, söz konusu talep sıçramasının arkasındaki en önemli dinamiklerden biri oldu. Buhar motorundan sonraki süreçte kömür; ulaştırma ve demir-çelik başta olmak üzere çok sayıda endüstrinin vazgeçilmez girdisi haline gelirken, ısınmada giderek çok daha yoğun olarak kullanılmaya başlandı.
ÖNEMİNİ KORUYOR
Pek çok tarihçi tarafından Sanayi Devrimi’nin merkezine yerleştirilen kömür, özellikle 19. yüzyılın başlarından itibaren dünya ekonomisi üzerinde belirleyici bir rol oynadı. Kömür, sadece 19. yüzyılda sanayi devrimini ateşlemekle kalmadı, 20. yüzyılda elektrik çağını da başlattı. 1960’lı yıllara kadar kömür, dünyanın birincil enerji kaynağı olarak önemini korudu, 1960’lı yılların sonuna doğru ise yerini petrole bıraktı. Ancak kömürün elektrik üretimindeki rolü tekrar anlaşılınca dünya enerji gündemindeki önemli konumunu da tekrar kazandı. Günümüzün gelişmiş ülkelerinin yükselişleri, petrolün devreye girişine kadar büyük ölçüde kömüre bağımlı durumdaydı.
TÜRKİYE’NİN ÜRETİMİ
Türkiye’nin kömürdeki durumuna bakıldığında; 2023 yılındaki kömür üretimi 83.2 milyon ton oldu. Toplam satılabilir linyit ve asfaltit üretimi 55.9 milyon ton, taşkömürü üretimi ise 1.1 milyon ton olarak gerçekleşti. Üretimin yüzde 80’inden fazlası termik santraller tarafından tüketildi.
Öte yandan Türkiye, kömürde son 10 yılda üretimi en fazla artan sekizinci ülke, 2022 yılında dünyada en fazla kömür üreten 11. ülke oldu. Ayrıca Türkiye, Almanya ve Çin’in ardından dünyada en fazla linyit üreten üçüncü ülke konumunda.
İTHALAT TUTARI
Türkiye’nin kömür tüketimi ise 2000’li yılların başında yaklaşık 80 milyon ton seviyesindeyken 2004 yılında 64 milyon tona kadar geriledi. 2007-2015 yılları arasında da 90-100 milyon ton aralığında seyretti. 2016 yılından itibaren 100 milyon ton seviyesini aşan tüketim, 2022 yılında bir önceki yıla göre yüzde 5.8 oranında artarak yaklaşık 130 milyon ton oldu. Diğer taraftan, uluslararası kömür fiyatlarında son yıllarda yaşanan oynaklık, Türkiye’nin her yıl ithalata ödediği döviz tutarlarında da farklılıklara neden oluyor. Son 3 yılda yapılan ithalat miktarı yaklaşık aynı olmakla birlikte döviz faturası; 2021 yılında 4.5 milyar dolar, 2022 yılında 8.5 milyar dolar ve 2023 yılında ise 5 milyar dolar olarak gerçekleşti.
MANGAL VE NARGİLE KÖMÜRÜ
Öte yandan sektör temsilcileri, kömürün çeşitli ithalat segmentlerindeki denetim ve standartlar konusundaki talep ve önerilerini de gündeme getiriyor. İthal edilen mangal ve nargile kömürlerinin standartlaştırılması da bunlar arasında yer alıyor. Sektör temsilcileri, ithal edilen mangal ve nargile kömürlerinin de standartlaştırılması ve bu kapsamda denetlenmesi için sektörden yoğun talep geldiğini belirtiyor, düzenleme yapılması için ilgili bakanlıklara çağrıda bulunuyor. Söz konusu talebin insan ve çevre sağlığı açısından da önemli olduğunu vurgulayan sektör temsilcilerinin talebi şu şekilde: “Birçok ülkeden mangal ve nargile kömürü ithalatı yapılıyor. İçerisinde hangi kimyasalların, hangi materyallerin olduğu bilinmeyen preslenmiş/briket mangal ve nargile kömürleri de var. Bunların da tıpkı ısınma amaçlı kömür spektleri gibi normlar çerçevesinde ithalatının yapılması aşamasında kontrolden geçmesi ve denetlenmesi sağlanmalıdır.”
