Maneviyat ve kültür mevsimi: Ramazan

On bir ayın sultanı Ramazan, manevi atmosferinin yanı sıra çeşitli etkinliklerle de coşkusunu hissettiriyor. Seminerden fuara, tiyatrodan söyleşiye kadar birbirinden farklı etkinliklerin adresi olan İstanbul’da Ramazan, tarihte de ‘ibadet ve kültür mevsimi’ olarak anılıyordu.

HABER: SÜMEYRA YARIŞ TOPAL

On bir ay heyecanla beklenen Ramazan ayı geldi. Bu kutsal ayın maneviyatının en güzel şekilde hissedilmesi için İstanbul merkezli belediyeler ve çeşitli kurumlar farklı etkinlikleri programına aldı. İstanbul halkının gönül dünyasını zenginleştirmek, dayanışma bilincini artırmak için düzenlenen bu etkinlikler, 20. yüzyıl başlarında İstanbul’un yıllık kültürel faaliyetlerinin yüzde 70’ini oluşturuyordu. Üstelik Ramazan ayının kültür bereketi, salgın hastalık, savaş, deprem gibi zor zamanlarda bile devam ediyordu. İşte İstanbul Ramazan kültürüne dair kısa notlar: 

HUZUR DERSLERİ 

Ramazan ayının maneviyatının yaşanmasına vesile olan camilerdeki tefsir derslerinin temeli, huzur dersleri adı altında 1758 yılında atıldı. Saray kaynaklı olan huzur derslerinde Kuran-ı Kerim’den bazı ayetler tefsir edilerek, bunun üzerine sohbet edilirdi. Ramazan ayına özgü olan bu geleneğe bizzat padişah da katılırdı.   

KÜLTÜREL ETKİNLİKLER 

Bugün Ramazan ayının gönül dünyasına hitap eden çeşitli kültürel etkinliklerle karşılanması geleneği, 20. yüzyıl İstanbul’unda da vardı. Öyle ki, 1914 yılı kayıtlarına göre tiyatro etkinliklerinin yüzde 70’i Ramazan ayında gerçekleşiyordu. Etkinlik takvimlerinin yayınlandığı bir gazete olan İkdam’da 30 gün boyunca 120 kültürel etkinlik ilanı paylaşılmıştı. 

SİNEMA İLE TANIŞMA

Özellikle 20. yüzyılın başlarında Ramazan ayını kültürel etkinliklerle özdeşleştiren İstanbul’un sinema ile tanışması da tarih kayıtlarına göre Ramazan vesilesi ile oldu. 1897 yılının Ramazan ayında Sabah gazetesi Ramazan münasebeti ile duyurduğu etkinlik takvimine, Şehzadebaşı Direklerarası 21-23 numaralı Osmanlı Tiyatrosu’nda gösterime girecek kısa sinema başlığını da eklemişti. 

SAVAŞ DÖNEMİNDE

İstanbul, zor geçen yılların Ramazan aylarında da toplumsal manevi bütünlükten vazgeçmedi. Birinci Dünya Savaşı’nın hüküm sürdüğü 1914 yılı Ramazan ayında da ‘Ramazan Esnasında Türk Ocağı’nın Muhasebe-i Tertibi’ isimli etkinlik takvimi yayınlandı. 

Bu etkinlikler arasında ‘halkı uyandırmak için cami ve medreselerin görevi konferansı’, ‘Eski İstanbul konferansı’, ‘Yeni şairler konferansı’ gibi başlıklar yer alıyordu. 

İstanbul’un Ramazan ayı kültüründe piyasalardaki Ramazan bereketi de dikkat çekiyordu. Öyle ki, 1855 yılında İstanbul’da Ramazan münasebeti ile bir sergi açılmıştı. ‘Sergi-i Osmaniye’nin Küşadına Dair’ isimli belge ile 6 fasıl 61 madde ile açıklanan sergide, tekstilden sanayi ürünlerine kadar farklı eşyaların sergileneceği duyuruluyordu. 

YILDA İKİ AY ÇALIŞMA 

İstanbul Ramazan kültürünün bir diğer önemli gastronomi ürünü olan güllaç da Türk mutfağına özgü bir ürün olarak literatürde yer alıyor. Su ve nişastanın kızgın ateşte pişmesi ile elde edilen kuru yufkaya güllaç yaprağı deniyor. Günümüzde de özellikle Ramazan ayında tüketilen güllaç tatlısının geçmişten bu yana rolü çok değişmedi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’ne göre 

17. yüzyıl İstanbul’unda 40 güllaç esnafı bulunuyordu. Bunlar yılda iki ay çalışarak güllaç yaprağı üretiyordu. 

MÜZELER ÜCRETSİZ

İstanbul halkı bu yıl da Ramazan ayını kültürel etkinliklerle harmanlayarak idrak ediyor. Kültürel ortak etkileşim mekânlarının başında Beyazıt, Üsküdar, Eyüpsultan meydanları geliyor. Ayrıca İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı müzeler, Ramazan ayı boyunca ücretsiz olarak gezilebilecek.  

RAMAZAN PİDESİ

İstanbul Ramazan kültürünün önemli bir parçasını, bugün de Ramazan deyince ilk akla gelen gastronomi ürünlerinden güllaç ve Ramazan pidesi oluşturuyordu. Nan-ı aziz olarak adlandırılan ekmeğin değişik bir biçimde yapılışı ile elde edilen Ramazan pidesi, tarihi kayıtlara göre 15. yüzyılda bugünkü halini aldı. İstanbul’da ekmekçiler ayrı, pideciler yani fodlacılar ise ayrı mesleki standartlara sahipti. 

Osmanlı İstanbul’unda Ramazan mutfak kültürünün önemli kalemlerinin Ramazan öncesinde fiyatları sabitleniyor ve ürünlerin bu fiyattan yukarı satılmasına müsaade edilmiyordu. 1832 senesinin Ramazan ayı narh fiyatlarına göre, güllacın 1 kıyyesi 6 kuruştan yukarı satılamayacaktı. Fiyatı sabitlenen ürünler arasında şeker, yumurta, nişasta, peynir, bal, nohut gibi ürünler de bulunuyordu.

27 Mart 2023 Pazartesi