Lisanslı depoculukta kapasite yüzde 145 büyüyecek

Türkiye, gıda güvenliğine ve bazı tarım ürünlerinin uzun süreli muhafazasına önemli katkılar sağlayan lisanslı depoculukta da yatırımlarını sürdürüyor. Toplam kapasite, 47 ilde lisans verilen 212 işletmeyle yaklaşık 11.4 milyon tona ulaştı.

Tarımdaki reform sürecine ve üreticilerin finansmanına da destek veren lisanslı depoculukta büyüme devam edecek. Kuruluş izni verilen 494 işletmenin tamamı devreye alındığı takdirde, kapasite yüzde 145 artışla 28 milyon tona çıkacak.

HABER: ŞEREF KILIÇLI

Tarım politikaları, ülkelerin gıda güvenliğini doğrudan etkiliyor. Bu sebeple tarımsal üretimlerinde kendine yeterlilik ve olağanüstü durumlarda dışa bağımlı olmaksızın halkın ihtiyaçlarını belirli bir süre karşılayacak kadar ürünün depolarında olması büyük önem taşıyor. Söz konusu riskleri minimize edecek araçlar arasında uzun süre depolama imkanı sağlayan lisanslı depoculuk da yer alıyor. Türkiye, bu konudaki mevzuat altyapısını TBMM’de 2005 yılında kabul edilen Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu ile başlattı. Devam eden süreçte, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Kanunu’nun ilgili maddeleriyle şekillendirdi. Vergi istisnaları, depo kira desteği, üreticilere nakliye ve analiz desteği, kredi faizi desteği, lisanslı depo yatırım ve işletme kredisi desteği, yatırım teşvik belgesi karşılığı verilen destekler mekanizmalarını da devreye aldı.

DEPOLARIN ULAŞTIĞI HACİM

Türkiye’nin tarımsal üretimine bakıldığında, TÜİK verilerine göre üretim miktarları; 2023 yılında bir önceki yıla göre tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerde (yem bitkileri hariç) yüzde 10.3, sebzelerde yüzde 0.6, meyveler, içecek ve baharat bitkilerinde yüzde 2.3 oranında arttı. Buna göre, 2023 yılında tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerde 77.7 milyon ton; sebzelerde 31.8 milyon ton; meyveler, içecek ve baharat bitkilerinde 27.4 milyon ton üretim gerçekleşti. Genel olarak değerlendirildiğinde, 2022 yılı sonu itibarıyla 129 milyon ton olan bitkisel üretim, 2023 yılı sonunda yaklaşık 137 milyon tona çıktı. Öte yandan, tarımda belli ürünlere hizmet sağlayan lisanslı depoculukta ulaşılan toplam kapasite ise temmuz sonu itibarıyla 47 ilde lisans verilen 212 işletmeyle yaklaşık 11.4 milyon ton oldu. Önümüzdeki dönemde lisanslı depoların toplam kapasitesi, kuruluş izni verilen 494 işletmenin tamamı devreye alındığı takdirde, yüzde 145 artışla 28 milyon tona çıkacak.

KURULUŞ VE YÜKÜMLÜLÜKLER

Tarım ürünleri lisanslı depo işletmeleri, ekonomik ihtiyaç ve etkinlik şartları göz önünde bulundurularak, Ticaret Bakanlığı tarafından verilen izinle anonim şirket şeklinde kuruluyor. Şirketin kuruluşunda, depolama kapasitesine göre ilgili tebliğde belirlenen tutarda ödenmiş sermayeye sahip olunması ve yönetmelikte gösterilen belgelerin ibraz edilmesi koşulları aranıyor. Kuruluş izni alan şirkete ancak kanunun öngördüğü şartları taşıdığının tespiti halinde faaliyet izni (lisans) veriliyor. Şirket, faaliyet izni almadan depoculuk faaliyetinde bulunamıyor, ürün kabul edemiyor, ürün senedi düzenleyemiyor. Ayrıca, lisanslı depo işletmeleri, lisans koşulu olarak işletme tesisleri ve lisanslı depoculuk faaliyeti kapsamında depoladığı ürünler için sigorta yaptırmak zorunda. Çiftçi ise lisanslı depoya ürününü teslim ettiğinde iki durumdan birini tercih ediyor; satıyor veya emanet olarak veriyor.

ÜRÜN TİCARETİ TÜRİB’DE

Lisanslı depoculuk sistemiyle uzun süreli depolanabilen hububat, baklagiller, yağlı tohumlar, pamuk, fındık, zeytin, kuru kayısı ve Antep fıstığı gibi ürünlerin muhafazası ve ticareti sağlanıyor. Sistemde, tarım ürünlerinin sınıf ve kaliteleri yetkili sınıflandırıcı laboratuvarlarca belirleniyor ve bu ürünler modern altyapıya sahip lisanslı depolarda korunuyor. Bu ürünlerin ticareti, ürünün mülkiyetini temsilen lisanslı depo işletmesince düzenlenen Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) vasıtasıyla Türkiye Ürün İhtisas Borsası’nda (TÜRİB) yapılıyor. Haziran 2018’de kurulan TÜRİB; lisanslı depo işletmecilerince oluşturulan elektronik ürün senetleri ile elektronik ürün senetlerine dayalı vadeli işlem sözleşmelerinin ticaretinin yürütülmesini sağlamak üzere borsacılık faaliyetinde bulunuyor. 

17 FARKLI ÜRÜNDE İŞLEM

TÜRİB, tarladan sofraya gıda tedarik zincirinin dijitalleşmesi, ELÜS’ün yaygınlaştırılması, sözleşmeli tarımın gelişmesi, lisanslı depoculuk gibi alanlarda TOBB, Ticaret Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, Hazine ve Maliye Bakanlığı ve diğer paydaşları ile işbirliğini de sürdürüyor. TÜRİB tarafından 26 Temmuz 2019 tarihinde faaliyete geçirilen ELÜS Piyasası’nda 2023 yılında 331 binin üzerinde işlemde 12 milyon ton ve 82 milyar TL’lik hacim oluştu. 

Öte yandan, Temmuz 2024 itibarıyla TÜRİB’in 5 yıllık faaliyet döneminde işlem hacmi 209.2 milyar TL’yi, işlem miktarı 43.3 milyon tonu, işlem adedi 1.1 milyonu aştı. Buğday, mısır, arpa ve ayçiçeği tohumu başta olmak üzere TÜRİB’de işleme açık 17 ürüne konu ELÜS’lerin tamamında işlem gerçekleşti. Lisanslı depoculuk ürün yelpazesine yeni katılan kanola ve peynirde de ilk ELÜS ihraçlarının 2024 yılında yapılması bekleniyor. İşlem gören 17 ürünün listesi şu şekilde: Arpa, buğday, çavdar, çeltik, fındık, mercimek, mısır, nohut, pamuk, soya fasulyesi, ayçiçeği tohumu, fasulye, kabuklu Antep fıstığı, kuru kayısı, tritikale, yulaf ve zeytin.

288 LOKASYONDA HİZMET

Lisanslı depoculuğu ve ELÜS’ü bir adım daha ileri götürecek önemli bir eşikte olduklarını belirten TÜRİB Genel Müdürü Ali Kırali, ulaşılan kapasite konusunda şu açıklamayı yaptı: “Kayıtlarla ilgili işlemleri 112 acente aracılığıyla sürdürüyoruz. Temmuz sonu itibarıyla 212 lisanslı depo var. Bunlar, şubelerle beraber 288 lokasyonda hizmet veriyor. Ayrıca 232 bin yatırımcı işlem yapabilecek şekilde TÜRİB Platformu’na kaydedilmiş durumda. Bunu, inşallah aracılı sistemle daha ileriye götüreceğiz. Lisanslı depolar çok ciddi bir hacme ulaştı. İşlemlere başladığımızda kapasiteleri 4 milyon tondu. Geldiğimiz noktada kapasiteleri, 11 milyon 400 bin tona yaklaşmış durumda. Türkiye’nin buğday depolaması, her sene 35-40 milyon ton arası değişiyor. Yani bugün yaklaşık yüzde 30’u artık lisanslı depolarda depolanır hale geldi. Bunun, gerçekten yakalanmış ciddi bir ivme ve başarı olduğunu düşünüyorum.”

ELÜS SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİ VE GÜVENCELERİ

Tarımsal ürünün tarladan sofraya uzanan yolculuğu, bin bir emek ile yetiştirilen ürünlerin hasat edilmesiyle başlar. Ürünler ya fiyatı daha da yükselmesi beklenerek depolanır ya da hasadın hemen ertesinde satılır. Tarımsal ürünler, Ticaret Bakanlığı tarafından verilen lisanslarla kurulan ve Bakanlığın gözetim ve denetimi altında faaliyet gösteren lisanslı depolarda da saklanabiliyor. Tarım ürünleri lisanslı depoya getirildiğinde, dolu tartım ve yetkili sınıflandırıcı tarafından numune alım işlemleri gerçekleştiriliyor. Yetkili sınıflandırıcı tarafından yapılan analizlere bağlı olarak tarımsal ürünler, kalite ve cinsine göre sınıflandırılıyor. Lisanslı depolardaki tarımsal ürünler, lisanslı depo tarafından oluşturulan aynı miktar, cins, sınıf ve kalitede ürünü temsil eden resmi bir elektronik kayıtla, elektronik ürün senedi, yani kısaca ELÜS ile temsil ediliyor. Sistemin işleyişinde ELÜS ve analiz bilgileri Merkezi Kayıt Kuruluşu’na gönderiliyor. ELÜS’ler lisanslı depoyu ve ELÜS özelliklerini içeren 12 haneli standart ISIN kodları ile sınıflandırılıyor. ISIN kodu ise lisanslı depolar tarafından Takasbank’tan alınıyor. Çiftçiler aynı nitelik ve kalitedeki tarımsal ürünlerini, ELÜS’lerini ibraz ederek geri alabilecekleri gibi ELÜS’lerini teminat göstererek kredi de kullanabiliyor. 

TARIMIN FİNANSMANINA KATKI

Lisanslı depoculuk sisteminin hedeflerinden bazıları şunlar:

* Hasat dönemlerinde tarım ürünlerindeki arz yığılması nedeniyle oluşan fiyat düşüşlerinin önlenmesi ve piyasanın dengelenmesi,

* Özellikle finansman sıkıntısı çeken küçük çiftçiler ile ürün sahiplerinin, lisanslı depolara verdikleri ürünleri karşılığında aldıkları ürün senetleri aracılığıyla bankalardan kredi ve finansman sağlamaları,

* Tarım ürünleri ticaretinin herkesçe kabul gören standartları belirlenmiş ürünler üzerinden yapılması, kaliteli üretimin teşvik edilmesi, güvenli bir piyasanın oluşturulması,

* Tarım ürünleri ticaretinin kayıt altına alınması,

* Halihazırda uygulanan tarım reformunun başarılması ve tarım ürünleri ticaretinde özel sektör katılımının artırılması,

* Üretimde ve fiyatlandırmada devlet müdahalelerinin asgariye indirilmesi, bu alana yönelik yapılan yüksek harcamalardan önemli tasarruf sağlanması, serbest piyasa ve fiyat oluşumunu bozan müdahalelerden uzaklaşılması,

* Tarım ürünleri üreticileri açısından kolay pazarlanabilen, iyi muhafaza edilen ve nakliye masrafları en aza indirilmiş bir sistemle istikrarlı ve daha yüksek bir gelir seviyesi elde edilmesi,

* Yatırımcılar için dövize, altına, hisse senedine, faize ve benzerlerine alternatif yeni bir yatırım aracı sağlanması.

26 Ağustos 2024 Pazartesi