ABD'deki Emory Üniversitesi ile İsrail'deki Weizmann Bilim Enstitüsü'nden araştırmacılar, insanların anıları nasıl hatırladığını modelleyen yenilikçi bir matematiksel çerçeve geliştirdi. Çalışmada, anıların hafızada dallanan ağaç yapıları şeklinde saklandığı öne sürülüyor.
HAFIZADA DALLANAN HİKÂYELER
Araştırmacı ekip, bu yapıların, hikâyedeki olaylar ve detaylar arasındaki ilişkileri temsil ettiğini belirtiyor. Rastgele ağaçlardan oluşan bu sistemde, köke yakın düğümler genel özetleri, dışa doğru uzanan dallar ise ayrıntıları ifade ediyor.
FİZİKTEN HİKÂYEYE
Physical Review Letters’ta yayımlanan çalışmada, matematik, bilgisayar bilimi ve fizikten gelen kavramlar kullanılarak, anlamlı anıların hafızada nasıl organize edildiği incelendi. Kıdemli yazar Misha Tsodyks, bu modelin, insanların hikâyeleri nasıl hatırladığına dair istatistiksel bir düzen barındırdığını vurguluyor.
DENEYLERLE TEST EDİLDİ
Model, Amazon ve Prolific üzerinden elde edilen 100’den fazla katılımcı ile çevrimiçi deneylerde test edildi. Katılımcılardan, Amerikalı dilbilimci William Labov’un derlediği 11 farklı uzunluktaki hikâyeleri hatırlamaları istendi. Elde edilen yanıtlar, geliştirilen rastgele ağaç modeliyle yüksek düzeyde örtüştü.
YAPAY ZEKAYLA DESTEKLİ
Araştırma ekibi, Labov’un 1960’lardaki kayıtlarını da analiz ederek büyük dil modellerinden destek aldı. Katılımcıların, hikâyelerin özetini genellikle tek cümleyle ifade ettiği gözlemlendi. Bu bulgu, anıların zihinde hiyerarşik olarak organize edildiği fikrini destekliyor.
BİREYE ÖZGÜ AĞAÇLAR
Her bireyin hikâyeyi kendine özgü biçimde yapılandırdığı da dikkat çekici bir bulgu oldu. Aynı hikâyeyi farklı kişiler dinlese bile, her biri kendi zihinsel “hafıza ağacı”nı oluşturuyor. Bu, kişisel deneyimlerin anı hafızasını nasıl şekillendirdiğine işaret ediyor.
YENİ AÇILIMLAR
Çalışmanın yazarları, bu modelin yalnızca anı hafızasını anlamakla kalmayıp, yapay zeka sistemlerinin bilgi işleme biçimini geliştirmek için de kullanılabileceğini savunuyor. Ayrıca, kişisel deneyimlerin yanı sıra toplumsal ve tarihsel olayların nasıl hatırlandığını anlamada önemli katkılar sağlayabileceği düşünülüyor.
