Hızlı tüketim malları rekabet radarında

Rekabet Kurumunca hazırlanan hızlı tüketim malları perakendeciliği sektörü raporunda, zincir marketlere ilişkin birçok tespit ortaya konuldu.

Sektörün kurum tarafından hassasiyetle takip edildiği belirtilen raporda, haksız avantaj oluşturan uygulamalar, tedarikçilerin sorunları, tüketicilerin korunması açısından yapılacak düzenlemeler yer aldı. 

HABER: ADEM ORHUN

Rekabet Kurumunca hazırlanan Türkiye Hızlı Tüketim Malları (HTM) Perakendeciliği Sektör İncelemesi Nihai Raporu’nda, haksız avantaja sebep olacak birçok uygulama ile çeşitli düzenleme ve yasaklama önerileri yer aldı. Rekabet Kurumu’nun internet sitesinde yayınlanan duyuruya göre, hızlı tüketim malları perakendeciliği sektörü, yapısı ve ekonomideki kilit rolü sebebiyle kurumun odağındaki önemli alanlardan birini oluşturuyor. İlgili sektör, kurum tarafından hassasiyetle takip ediliyor ve gelişmeler yakından izleniyor.

YOĞUNLAŞMA

Nihai rapor kapsamında yapılan incelemelerde, sektörün genel yapısı ve işleyişi ortaya konulduktan sonra yaşanan yoğunlaşma artışının hangi yollarla gerçekleştiği incelendi. Perakende sektörüne yönelik ayrı birleşme ve devralma bildirim eşiklerine gerek olup olmadığı değerlendirildi. Hızlı tüketim malları perakendeciliği sektöründe yoğunlaşmanın artıyor olması, ürünlerin üretildiği, paketlendiği ve tedarik edildiği pazarları da etkilediğinden, perakende pazarında faaliyet gösteren teşebbüslerin tedarik piyasasındaki alım güçlerinin, sektördeki etkileri de nihai raporda ele alındı.

ALICI GÜCÜ

Raporda, özellikle alıcı gücünün kötüye kullanılmasının rekabet üzerindeki etkilerine odaklanıldı ve bunun olasılığının ortadan kaldırılmasına yönelik çözüm önerileri sunuldu. 

Ayrıca hızlı tüketim malları perakendeciliğinde sektörün rekabetçi yapısına olumsuz etki edebilecek bazı unsurlar da ele alınırken, haksız ticari uygulamalar, tüketicilerin yanıltılmasına neden olabilecek firma davranışları, özel gramajlı ürün üretilmesi ve yeni mağaza açılışlarının nüfus kriterine bağlanması ile ilgili değerlendirmelere yer verildi. 

Rapor için alıcı gücü ve kârlılığa ilişkin iktisadi analizler kapsamında brüt marj analizi yapıldı. Bu analizdeki başlıklardan bazıları şunlar oldu: 

• Süt ve süt ürünleri
• Dondurulmuş gıda
• Şekerlemeler
• Konserve gıda
• Yemeklik yağ
• Kağıt ürünleri
• Çamaşır deterjanları

Raporda, ayrıca HTM perakendeciliği pazarının mağaza satış alanı büyüklüğüne göre toplam mağaza sayısı ve perakendecilerin profili verildi. Ayrıca hızlı tüketim malları perakende pazar payları gelişimi ve yoğunlaşma oranları da tablo olarak yayınlandı. 

Raporda, zincir marketlerin ortaklık yapılarına dair tablolar da yer aldı. Raporda yer alan diğer bazı tabloların konuları da şöyle oldu:  

• Tedarikçilerin ilk beş müşterisinin toplam ciro içindeki payları
• Perakendecilerin diğer perakendecileri rakip olarak konumlandırma mesafeleri
• HTM perakendeciliğinde birleşme/devralmalara ilişkin kurul kararları
• Özel markalı ürünlerin toplam ürün sayısı ve ciro içindeki payı
• Ürün kategorilerinde üretici ve perakendeci yoğunlaşma oranlarının karşılaştırılması

Rekabet Kurumu’nun raporunda, sektördeki genel maliyet ve kârlılık konusundaki tespitler ile haksız ticari uygulamaların etkileri de yer aldı. Kurumun raporunda, HTM perakendeciliğinde sektörün rekabetçi yapısına olumsuz etki edebilecek ve/veya tüketicilerin yanıltılmasına neden olabilecek kimi uygulamalara yönelik olarak bazı düzenlemelerin yapılabileceği kaydedildi. 

SEKTÖRE YÖNELİK DÜZENLEME ÖNERİLERİ

Rekabet Kurumu’nun raporunda, hızlı tüketim malları perakendeciliği sektöründe, alıcı gücünün kötüye kullanılmasının önlenmesi amacıyla Haksız Ticari Uygulamalar Direktifi’nde yer alan hükümlere benzer düzenlemelerin hayata geçirilmesi gerektiği ifade edildi. Bu doğrultuda Perakende Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi Taslağı’nda haksız ticari uygulamalara ilişkin olarak şu uygulamaların yasaklanması gerektiği kaydedildi: 

• Bozulabilir tarımsal ürünler ve gıda ürünleri için 30 günü aşan ödeme vadeleri
• Diğer tarımsal ürünler ve gıda ürünleri için 60 günü aşan ödeme vadeleri
• Bozulabilir gıdalarda kısa sürede yapılan iptal bildirimleri
• Alıcının tek taraflı sözleşme değişiklikleri
• İşlemle ilgili olmayan ödeme talepleri
• Kayıp ve bozuk mal riskinin tedarikçiye transferi
• Tedarikçinin talebine rağmen alıcı tarafından tedarik sözleşmesine yazılı onay verilmemesi
• Ticari sırların alıcı tarafından kötüye kullanılması
• Alıcı tarafından yapılan ticari misillemeler
• Tüketici şikayetlerinin incelenmesi maliyetinin tedarikçiye aktarılmasının yasaklanması

YAKIN ŞUBE AÇILIŞINA KRİTER GÜNDEMDE

Perakende sektöründe zincir marketlerin, yakın mesafe içinde çok fazla mağaza açması da Rekabet Kurumu’nun raporuna yansıdı. Belli bölgelerde birbirlerine çok yakın mesafelerde aynı gruba ait zincir mağazalar görüldüğüne, bu durumun o bölgeye yeni bir perakendecinin girişini önlediğine dikkat çekildi. Bu nedenle konuya ilişkin düzenlemenin pazarda rekabetçi anlamda olumlu etkiler doğuracağı görüşü dile getirildi. Raporda, zincir marketlerin yeni mağaza açılış izinlerinin, nüfus kriterine bağlanmasının rekabet karşıtı bazı etkilerinin olabileceği vurgulanırken, başka bir öneride bulunuldu. Raporda belirlenecek bir mesafe çapında aynı ekonomik bütünlük içerisindeki perakendecilerin ikinci bir şube açmalarının yasaklanabileceği ve yine bu teşebbüslerin aynı çap içerisinde bir devralma işlemi yapmasının engellenebileceği tespiti yer aldı. 

MARKET MARKALI ÜRÜNLER

Rekabet Kurumu’nun raporunda, “Özel markalı ürün üreten bazı güçlü firmaların, alt pazarda sahip oldukları pazar gücünü kullanarak markalı ürünlerin raf alanına erişimini engellemesi ve rekabeti bozması ihtimali bulunmaktadır” denildi. Kurumun raporunda, ilk bakışta özel markalı ürünlerin üretilmesi tüketiciler bakımından seçenekleri artırıyor gibi görünse de uzun vadede perakendecilere daha yüksek kâr marjı sağlayan özel markalı ürünlerin yerini alması ihtimali bulunduğu belirtildi. Raporda, “Özel markaların raf alanlarında artan bulunurluğu özel markalı ürün üreten ve üretmeyen tüm tedarikçilerin perakendeciler karşısında gücünü zayıflatmakta, perakendecinin alıcı gücünü pekiştirmektedir” tespitine yer verildi. 

FARK FATURASINA YASAKLAMA ÖNERİSİ

Hızlı tüketim malları alanında, tedarikçiler tarafından sık sık gündeme getirilen ’fark faturası’ uygulamalarının yasaklanması da gündemde. Rekabet Kurumu’nun raporunda, perakendecilerce tek taraflı bir kararla uygulanan ‘fark faturası’ uygulamasının, haksız ticari uygulamalar kapsamında ele alınabileceği ifade edildi. 

ÖZEL GRAMAJLI ÜRÜNLERDE HAKSIZ AVANTAJ

Sektör incelemesinde bölgesel/yerel market zincirlerinin üreticilerle özel gramajlı ürün üretimi anlaşması yapacak ölçeklerde çalışamadığı ve bu sebeple özel gramajlı ürün satamadıkları tespit edildi. Ürünlerin bilinen ve/veya standart ambalajlarından farklı olarak belli bir boyutunun münhasıran sadece bir perakendeci için üretilebildiği görülebiliyor. Bu durumda özel gramajlı ürün satan marketlerin rakiplerine karşı haksız avantaj elde ettiği belirtildi. Rekabet Kurumu’nun raporunda, “Tedarikçilerin tek bir zincir market için özel gramajlı ürün üretmesine yönelik olarak yapılan anlaşmaların engellenmesi gerektiği değerlendirilmektedir” denildi. 

10 Nisan 2023 Pazartesi