Dr. Kuralay, tezinde dünyada ve Türkiye’de belgeselciliğin gelişimini anlatıyor. 1968 yılından bu yana Türkiye’deki belgeselciliğin serüvenini TRT özelinde inceleyen Dr. Kuralay; TRT’nin de BBC gibi belgeselcilikte bir ekol-marka oluşturabilmesi için daha fazla ilgiye, desteğe ve sahiplenmeye ihtiyaç duyduğuna dikkat çekiyor.
HABER: MÜGE BİBER
İstanbul Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı İsrafil Kuralay, ‘Belgeselcilik ve Özgün Bir Tarz Olarak TRT Belgeselciliği’ konulu teziyle akademik kariyerine doktor unvanını ekledi. Asıl mesleği yapımcı yönetmen olan Dr. Kuralay tezinde, TRT’nin kurulduğu ilk gün yayın rejisinde bulunan yapımcı yönetmen Emel Uygur’dan başlamak üzere farklı dönemlerde farklı belgesellere imza atmış 29 yapımcı-yönetmen, kameraman, metin yazarı, eleştirmen ve yöneticilik yapmış isimlerle derinlemesine görüşmeler yaparak TRT belgeselciliğini araştırdı.
BELGESELDE ANLAYIŞ
Dr. İsrafil Kuralay tez araştırmasında, TRT’nin 1968’den bu yana 52 yıllık dönemde yaklaşık 3 bin 500 belgesel film yayınlandığını belirtiyor. Araştırmada, TRT belgeselcilik anlayışının iki kulvarda yürütüldüğü, bunlardan ilkinin 1968 yılından bu yana devam eden kendince tarz ve üslup oluşturan ‘gelenekçi’ anlayış olduğu, ikincisinin ise bu gelenekçi gidişata aykırı yapımların da ortaya çıktığı ‘yenilikçi’ anlayış olduğu sonucuna ulaşmış. Gelenekçi yapım biçiminde öğretici, metne dayalı, röportaj ağırlıklı,ses ve müziğin metni görüntüyü takip ettiği ve dış ses tarafından seslendirilen bir anlayış söz konusuyken, yenilikçi anlayışta yeni bir anlatım dili oluşturmak için yeni tekniklerin denendiği belirtiliyor.
BBC EKOLÜ
Araştırmada, TRT televizyonunun yayına başladığı 1968 yılında Türkiye’de belgesel için yeni bir dönemin başladığı tespiti yapılmış. Kuralay, BBC’de eğitim alan TRT programcılarının doğal olarak BBC’nin belgesel anlayışını kendilerine ölçü aldığını da araştırma sonuçlarında ortaya koymuş. BBC geleneği olarak da değerlendirilen bu anlayışın, TRT belgeselciliğinin temel taşlarından biri olduğunu belirten Kuralay, BBC etkisinin devam ettiğini de vurguluyor.
TEKNOLOJİYLE DEĞİŞİM
Kuralay, 2000’li yıllarla beraber iletişim teknolojilerindeki değişimlerin yayıncılığı teknik anlamda kolaylaştırdığını ve dijital teknoloji ile internetin belgesele de farklı boyutlar kazandırdığını ifade ediyor. Bunun getirisi olarak belgesellere dayalı uzun araştırmalar gerektiren işler yerine kişisel hikayelere odaklanmanın daha fazla rağbet görmeye başladığını ve dünyada başarılarıyla bilinen belgesel kanalların da bu hikaye anlatma yolunu seçtiğini belirtiyor.
KÜLTÜR BAŞKENTİ KATKISI
Araştırmada, kültüre kaynak ayrıldığında toplumun bütün kesimlerini harekete geçirmenin bir örneği olarak ‘2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı’nın yaptığı belgesel çalışmaları gösteriliyor. 2010 yılında İstanbul’un Avrupa Kültür Başkenti ilan edilmesiyle beraber yoğun kültürel etkinlikler yapıldı. Bu etkinlikler kapsamında ajans bünyesinde Sinema Belgesel Animasyon Yönetmenliği koordinasyonluğu ile onlarca belgesele imza atıldı. O dönemde Avrupa Kültür Başkenti Ajansı Başkanı olan İTO Başkanı Şekib Avdagiç, yaptığı değerlendirmede hazırlanan belgesel filmlerin Türk kültür hayatına değerli katkılar sunduğunun altını çiziyor.
SAHİPLENMEK GEREKİYOR
Araştırmaya konu olan TRT yapımcıları, BBC gibi dünya çapında bir belgesel ekolünün-markasının çıkması için TRT’de her türlü altyapının-potansiyelin mevcut olduğunu vurguluyorlar. Yapımcılar bunun için de ilk adımın ‘ilgi’ ve sahiplenmekten geçtiğinin altı çiziyorlar. “Belgesel, insanı ve dünyayı en doğru anlama araçlarından biri” tespitini yapan Dr. Kuralay, Türkiye’de belgeselciliğin gelişmesi için nitelikli belgeselcilerin yetiştirilmesi gerektiğine dikkat çekiyor.
KÜLTÜR BAKANLIĞI DESTEKLİYOR
Kültür ve Turizm Bakanlığı Sinema Yapımları başlığı altında belgesel filmlere de destek veriyor. Araştırmada, Kültür ve Turizm Bakanlığı Sinema Genel Müdürlüğü’nün 2005 yılından 2019 yılına kadar 673 belgesel filme 37 milyon 89 bin 440 TL destek verdiği belirtiliyor. 2005-2012 yıllarında ortalama 30 dolayında belgesel desteklenmiş. 2013-2019 yılları arasında bu sayı ortalama 60’a çıkmış. 2005-2012 yılları arasında ortalama 1 milyon 300 bin lira civarında destek verilirken 2013-20019 yılları arasında ise ortalama 4 milyon lira destek sağlanmış. 2014 yılında 89 belgeselle en çok yapıma destek verilmiş.
