Trigonometrinin ‘Vefa’ ettiği bilim adamı

HABER: SÜMEYRA YARIŞ TOPAL

Ortaçağı bilim ışığıyla aydınlatan Müslüman ilim adamlarından biriydi Ebû’l Vefa el-Bûzcani. 10. asırda yaşayan ünlü İslam bilim adamı, matematik ve astronomi üzerine yaptığı başarılı çalışmalarla devrinde geometriyi en iyi bilen matematikçi olarak ün salmıştı. El-Bûzcani tanjant formülünün kâşifi olarak akıllara kazınan ünlü Polonyalı matematikçi Kopernik’ten 5 asır önce tanjantı bulmuş ve astrolojik gözlemleri için kullanmıştı.

MATEMATİKSEL ÇİZİMLER

El-Bûzcani, Irak’ta dünyaya gelmişti. İslam biliminin altın çağını yaşadığı bir dönemde; 940’ta hayata gözlerini açan el-Bûzcani de bu bereketli dönemden nasiplenmişti. Matematik ve özellikle geometri alanına ilgi duyan ünlü İslam âlimi, ilk derslerini kendisi gibi ünlü bir matematikçi amcası Ebu Amr el-Mugazilf ve dayısı Ebu Abdullah Muhammed bin Anbese’den almıştı. Kısa sürede kendini geliştiren matematik âlimi bir ilim yuvası olan Bağdat’a giderek ders vermeye başladı. Tüm zamanını matematik ve astronomiye adayan el-Bûzcani, Parabol’ün nokta nokta çizimi için yeni bir metot geliştirmişti. Pergelin bir tek açıklığıyla daire içine kare çizimini ve verilen bir kare içine eşkenar üçgen çizimini de ilk defa o yapmıştı.

TRİGONOMETRİYİ BULDU

Matematik ve geometri alanında ihtisas sahibi olan El-Bûzcani trigonometriyi bulmuş ve sistematize etmişti. Oysa asırlar sonra dünya geometri problemlerinin olmazsa olmaz bu formülünü Alman matematikçi Regiomontanus’a atfedecek ve el-Bûzcani’nin Alman meslektaşından 400 yıl önce bulduğu bu formül akıllardan silinecekti. Trigonometrinin altı esas oranı arasındaki trigonometrik ilişkileri ilk defa ortaya koyan ünlü bilim adamının bu oranları günümüzde de kullanılmaya devam ediyor.

DÖRT BİLİNMEYENLİLER

Gerçekleştirdiği astronomik çalışmalar için gerekli olan matematiksel hesaplamalar Bûzcani’yi bir takım formüllerin de babası haline getirmişti. Örneğin dört bilinmeyenli denklemler için geliştirdiği formüllerle kendi dönemine kadar çözülmesi mümkün olmayan pek çok problemi çözmeyi başarmıştı. Bûzcani ayrıca küresel üçgen problemlerinin de çözümü için yeni formüller geliştirmişti. Ayrıca düzgün çokyüzlüler problemiyle uğraşmış, yedi ve dokuz kenarlı düzgün çokgenlerin yaklaşık çizimlerini de vermeyi henüz o yıllarda başarmıştı.

AY KRATERİNE İSMİ VERİLDİ

El-Bûzcani’nin bir diğer ihtisas alanı da astronomiydi. Kendine özgü formüllerle tarihte yerini alan matematik âlimi trigonometri alanında yaptığı çalışmalarla astronomi alanında yapacağı çalışmaları desteklemişti. Bu iki alanı birbirinden ayrı görmemişti. El-Bûzcani yıldızların eğimini doğru hesaplayabilmek için de formüller geliştirmişti. Aynı zamanda ünlü bir astronom olarak da anılabilecek bilim adamının orijinal rasatlarla tespit ettiği parametreler asırlarca kullanılmıştı. El-Bûzcani Danimarkalı astronom Tycho Brahe’den 600 yıl önce ayın değişimini incelemişti. Ünlü ilim adamının astronomiye yaptığı büyük katkılardan dolayı ayın bir kraterine de onun adı verilmişti.

TÜCCAR İÇİN YAZDI

Kendini ilme adayan el-Bûzcani, bazı nüshaları günümüze kadar ulaşan 10 kadar kitap yazmıştı. Genellikle matematik ve astronomi ile ilgilenmeyen birinin kolaylıkla anlayamayacağı türden olan kitaplarının yanı sıra bir de o dönemin tüccarı için basit bir matematik kitabı kaleme almıştı. El-Bûzcani, kitabında o yıllarda tüccarların kullandığı basit kesirleri ve hesapları işlemişti. Bu kitap hem tüccarlara hem de o yıllarda faaliyet gösteren vergi memurlarına yol gösterici nitelikteydi.

18 Nisan 2016 Pazartesi

Etiketler : Gündem