HABER: ŞEREF KILIÇLI
Ukrayna, geçtiğimiz ayın sonunda Rus doğalgazının Ukrayna üzerinden Avrupa’ya akışını sağlayan anlaşmanın 2024 sonrası için uzatılmayacağını duyurdu. Açıklamada, Rusya ile bu konuda yeni bir görüşme yapma düşüncelerinin olmadığı belirtilirken, Avrupa Birliği (AB) üye devletlerinin gündeme getirmesi durumunda yeniden görüşülebileceği de ifade edildi. Moskova’dan yapılan karşı açıklamada ise Ukrayna’nın Rusya ile doğalgaz transit anlaşmasının süresini uzatmaması halinde; gazın Avrupa’ya nasıl gönderileceğinin belirsizlik oluşturabileceğine, bu durumun tüm lojistik zincirlerde değişikliğe neden olabileceğine dikkat çekildi.
MACARİSTAN TÜRKİYE DİYOR
Avrupa basınında ise AB’nin Ukrayna üzerinden gaz geçişine alternatif arayışı içinde olduğu yönünde haberler çıkıyor. Haberlerde, Kiev’in Moskova ile Avrupa’ya doğalgaz nakline ilişkin bu yıl sona erecek olan sözleşmeyi uzatma niyetinde olmadığına dikkat çekilirken, bu bağlamda AB’nin, Türk Akım dahil, alternatif boru hattını kullanarak tedarik yolları aradığı kaydediliyor. Rusya’ya yönelik yaptırımlara rağmen Avusturya, Slovakya ve Çek Cumhuriyeti gibi ülkelerin Rus gazına bağımlı olduğu belirtiliyor. Nitekim, geçtiğimiz günlerde Avusturya Enerji Bakanı Leonore Gewessler, Aralık 2023’te Rus gazının Avusturya’nın enerji arzındaki payının yüzde 98 ile Rusya-Ukrayna savaşının başlangıcından bu yana en yüksek orana ulaştığını duyurdu. Rusya’dan boru hattıyla doğalgaz ithal eden bir başka Orta Avrupa ülkesi Macaristan’ın Dışişleri ve Dış Ticaret Bakanı Peter Szijjarto ise enerji güvenliği hakkında, “Bizim için doğalgaz tedariki Türkiyesiz mümkün değil. Türkiye, bu konuda en önemli ülke. Türkiye, en güvenli, en güvenilir ve en öngörülebilir transit ortağımız” açıklamasını yaptı.
AB’NİN YAKLAŞIMI
Süreci, İstanbul Ticaret’e değerlendiren Türkiye Enerji Stratejileri ve Politikaları Araştırma Merkezi (TESPAM) Başkanı Oğuzhan Akyener, şöyle konuştu: “Rusya-Ukrayna savaşıyla birlikte Avrupa Birliği’nin Rusya’dan aldığı doğalgaz büyük oranda azaldı. Savaştan önce Rusya’nın Avrupa’yı doğalgazla besleme noktasında bazı planları vardı. ‘Orta Rota’ olarak ifade ettiğimiz, eski boru hatları Belarus ve Ukrayna üzerinden geçiyor. Bunların kapasiteleri çok yüksek fakat aynı zamanda çok eski. Rusya ile Ukrayna arasındaki sorun çözülse bile uzun vadede Rusya o hattı kullanmayı düşünmüyordu. Bu sebeple iki alternatif rota geliştirdi. Birincisi Kuzey Akım, ikincisi ise Güney Rota olarak ifade ettiğimiz Türk Akımı. Savaş öncesi, Kuzey Akım 1’de sevkiyat yapılıyordu. Kuzey Akım 2 de tamamlanmıştı. Rusya-Ukrayna savaşı başladıktan sonra iki boru hattına da sabotaj düzenlendi. Sabotajın ardından Kuzey Rotası çöktü. Ukrayna’dan geçen Orta Rota ise yarım kapasite ve aksaklıklarla beraber devam ediyordu. Savaş durumu olmasına rağmen daha önceki anlaşmayı Ukrayna da bozmamış, Rus gazını Avrupa’ya sevk etmeyi sürdürüyordu. Tabii burada Avrupa Birliği’nin, ‘O hattan Rus gazı bize gelsin’ tarzındaki yaklaşımı da etkiliydi. Neticede 2024 sonrası için Ukrayna doğalgaz transit anlaşmasını uzatmama kararı aldı. ABD’nin de bu bağlamda Ukrayna üzerinde baskıları olabilir. Anlaşmayı uzatmama kararı, Avrupa Birliği’ndeki fiyatları yükseltecektir. ABD de bu sayede Avrupa’ya daha fazla LNG satmayla alakalı girişim yapacaktır.”
RUSYA’NIN ÖNGÖRÜSÜ
Ukrayna üzerinden giden doğalgaz hattı iptal olduğunda Avrupa’nın nasıl bir enerji politikası izleyebileceği konusunda ise Akyener, şu analizi yaptı: “Ukrayna üzerinden gelen yaklaşık 15 milyar metreküp doğalgaz AB’ye gelmediğinde de AB süreci yönetmek zorunda. Birincisi, stoklarla yönetmeye çalışacak. İkincisi, Rus doğalgazını daha az almaya çalışacak. 15 milyar metreküpü ikame için ABD’den 3-4 milyar metreküp daha fazla LNG alsa bile yine 9-10 milyar metreküp civarında ilave bir hacim gerekiyor. Rus LNG’si almak istese LNG tesislerinin hem dolum hem boşaltım kapasitelerine de dikkat etmek gerekiyor. Yani 15 milyar metreküpün hepsini Rusya’dan tekrar LNG olarak alırım da diyemez. İhtiyaç duyulan bu hacim noktasında da Türkiye üzerinden geçen rotalardaki boş kapasiteler değerlendirilebilir. Öte yandan, 2020 yılında açılan Türk Akım’da şu an iki hat var. Ancak Rusya, uzun vadede Türk Akımı’nı dört hat olarak planlamıştı. Türk Akımı’na iki hat daha ilave edip kapasitesini artırmayı ve gazın Türkiye’ye getirilip millileştirilmesini öngörüyordu. ‘İsteyen gelip Türkiye’den alsın’ şeklinde bir politika kurgulamaya çalışıyordu.”
AVRUPA 2023’TE 56 MİLYAR METREKÜP RUS GAZI ALDI
Ukrayna yönetiminin 2023 sonu için yayımladığı verilere göre; boru hatları ile Ukrayna üzerinden Avrupa’ya taşınan Rus gazı miktarı geçen yıl 2022’ye kıyasla yüzde 28.4 azalarak 14.6 milyar metreküpe geriledi. Ukrayna’nın ulusal doğalgaz şirketi Naftogaz ile Rusya’nın Gazprom şirketi arasında 30 Aralık 2019’da imzalanan hükümetler arası anlaşma, Ukrayna üzerinden Avrupa’ya 2021-2024 dönemi için senede 40 milyar metreküp doğalgazın transitini öngörüyordu. Öte yandan, Avrupa 2023 yılında, toplam 312 milyar metreküp doğalgaz ithalatı gerçekleştirdi. Bunun 36 milyar metreküpü boru hattı doğalgazı, 20 milyar metreküpü LNG (sıvılaştırılmış doğalgaz) olmak üzere toplam 56 milyar metreküpünü Rusya’dan ithal etti. Yani toplam 312 milyar metreküp doğalgaz ithalatının yaklaşık yüzde 18’ini Rusya’dan tedarik etti. Avrupa’nın 2023 yılındaki LNG ithalatı ise 130 milyar metreküp seviyesinde gerçekleşirken en büyük LNG tedarikçisi ABD oldu.
TÜRKİYE HATLARI STRATEJİK ÖNEMDE
Türk Akım’a gelen gazın Avrupa piyasasına ulaşabildiğine de dikkat çeken TESPAM Başkanı Oğuzhan Akyener, şunları söyledi: “Türk Akım’da, her birinde 15.75 milyar metreküp olmak üzere toplam 31.50 milyar metreküp gaz taşıma kapasitesine sahip iki hat var. Söz konusu 15.75 milyar metreküplük bir hat Türkiye’yi, diğer 15.75 milyar metreküplük hat ise Avrupa’yı besliyor. Türk Akım’la gelen gaz Avrupa’ya Baumgarten piyasasına, oradan Almanya’ya dahi gidebiliyor. Türk Akım’da üçüncü ve dördüncü hatların yapılması elbette bir süreç. Ancak şu anda Avrupa’ya gaz taşıyan mevcut hat içinde boş kapasite olduğunu da biliyoruz. Ukrayna’dan geçen hat iptal olunca, Rusya belki oradaki 15 milyar metreküpün bir kısmını yani 3-4 milyar metreküpünü Türk Akım’daki o hat üzerinden vermeye başlayacak. Geri kalanı ise Avrupa Birliği biraz stoklardan veya farklı alanlardan tedarik etmeye çalışacak. Öte taraftan Ukrayna rotası iptal olduğunda, Orta Rota’da geriye sadece Belarus kalıyor. Ancak Belarus tarafındaki doğalgaz hatları da eski. Türkiye üzerinden devam eden hatlar Rusya için artık tamamıyla stratejik öneme sahip oluyor.”
GETİRİLEN GAZI İHRAÇ ETMEK KOLAYLAŞTI
Topraklarından geçen 7 ayrı doğalgaz hattı, 3 Yüzer Sıvılaştırılmış Doğalgaz (LNG) Depolama ve Yeniden Gazlaştırma Ünitesi (FSRU) ile altyapı bakımından bu alanda dünyanın sayılı ülkeleri arasında yer alan Türkiye, gaz merkezi olmak için de çalışmalarını sürdürüyor. Orta Rota’daki gelişmelerin ve Avrupa’ya gaz tedarikindeki mevcut sorunların Türkiye’nin gaz merkezi olma çalışmalarını hızlandırabileceğini belirten TESPAM Başkanı Oğuzhan Akyener, “Gelinen noktada enerji jeopolitiği değişiyor. Sürece, Rusya-Ukrayna meselesinin ötesinde geniş bir çerçevede bakarsak, enerji jeopolitiği Türkiye’nin lehine doğru bir dönüşüm içerisinde de diyebiliriz. Türkiye’nin doğalgaz ticaretinde etkin olması, Türk iş dünyasına da önemli fırsatlar getirecek. Mesela, Türkiye’deki LNG tesislerine getirilen gazın kolaylıkla ihraç edilebilmesiyle ilgili TBMM’de yeni bir düzenleme yapıldı. Artık her ihracat potansiyeliyle ilgili TBMM’den ayrı ayrı onay almaya gerek kalmadı. Bu düzenleme de iş dünyasını sürece dahil edecek önemli bir gelişme. Dönüşüm sürecinde, Türk iş dünyasının doğalgaz ticaretinde oluşacak imkanları değerlendirmesi gerekiyor. TESPAM olarak bilgi ve tecrübemizle biz de iş dünyasına katkı vermeye hazırız” dedi.
