Bireyleri; sahip oldukları temel yatkınlıklar, potansiyeller ve davranışlarına göre kişilik testleri yardımıyla çeşitli gruplara ayırmak mümkün. İnsanları gruplara ayırmak, kategorize etmek çok doğru değilse de onları daha yakından tanımak için bu gerekli. Özellikle kimi psikolojik rahatsızlıkların çok önceden belirlenmesi ve gerekli tedavilerin yapılabilmesi için bireylerdeki ruhsal bozukluk, uyum ve davranış sorunları gibi psikolojik yatkınlıkların bilinmesine ihtiyaç var. Diğer yandan, çocukların psikolojik dünyalarına inmemiz, kimi gelişim, öğrenme ve eğitim problemlerini belirleyebilmemiz, gençlerin mesleki tercihleri, yetişkinlerin kariyer yönelimleri, aile içinde yaşanan sıkıntıların nedenleri gibi konularda yol alabilmek için de bireyleri daha yakından tanımamız gerekli ve önemli.
Bireylerin psikolojik dünyalarını tahlil etmek için uzman kişi ile konuşmaları önemli, ancak bu çoğu zaman yeterli olmaz. Nasıl ki hekimin muayene bulgularını, çeşitli test sonuçları ile destekleyip tamamlaması gerekli; benzer biçimde psikolog da bireyin temel kişisel ve zihinsel yatkınlıklarını, potansiyellerini, bireyi çeşitli tanıma teknikleri ve özellikle çeşitli psikolojik testler, zeka ve kişilik testleri ile belirlemek durumunda.
İnsanları daha yakından tanıma ihtiyacı, insanlık tarihi kadar eskidir. Nitekim en doğru askerleri, devlet adamlarını, siyasetçileri seçmek, uygun yöneticileri işe almak, başarılı liderleri ortaya çıkarmak, buluş yapacak bilim adamları yetiştirmek, çeşitli ruhsal ve psikolojik bozuklukları, sapmaları ve hastalıkları teşhis edip tedavi etmek gibi arayışlar tarih boyu söz konusu oldu. Bu durum, kişilerin sahip oldukları yetenekleri, temel kişilik yatkınlıklarını araştırmayı ve tanımlamayı; bunun için uygun test araçlarının geliştirilmesini gerektirdi.
KİŞİLİK VE ZEKA TESTLERİ ŞAKAYA GELMEZ
Bugün dünyada bireyleri çeşitli alanlarda yönlendirebilmek, potansiyellerini ortaya koymak, psikolojik durumlarını tanımlamak gibi nedenlerle çeşitli bilimsel testler uygulanıyor. Bunlar, genel olarak bireyi tanıma teknikleri içinde temel kişilik testleri ve zeka testleri olarak iki ana grupta ele alınıyor.
Maalesef, elektronik iletişimin artması ve sosyal medya kullanımının yoğunlaşması ile söz konusu testlerin kimi zaman arzu edilen bilimsel ortamlardan ve kaygılardan uzak biçimde yapıldığına şahit olabiliyoruz. Nitekim kimi gazete eklerinde ya da sosyal medyada, zeka testi yahut kişilik testi adı altında bu tip uygulamalara rastlamak mümkün. Oysa ki psikolojik hassasiyetlerin bu denli yoğunlaştığı, ruh sağlığının giderek bozulmaya yüz tuttuğu günümüz bilgi çağında; bireyleri, doğru araçlarla daha yakından tanımanın önemi giderek arttı.
ÇEŞİTLİLİK TABİATIN ÖZÜNDE VAR
Nasıl ki, yeryüzündeki temel varlıklar çeşit çeşittir, insan yapısı da aynı bu şekilde farklılık gösterir. Mesela su, toprak, taş, hava, zaman… Bunlar birbirlerinden farklı oldukları gibi kendi içlerinde de çeşit çeşittir. Yeryüzünde tuzlusundan tatlısına kadar içerdikleri minerallere göre çeşit çeşit sular var. Bir kısmına sürekli ihtiyacımız var, içiyoruz. Bir kısmına hastalık sırasında ihtiyaç duyarız, bir kısmını ise içemeyiz; zira zarar verir. Benzer biçimde toprak da çeşit çeşittir. Killi, humuslu, bereketli ürün veren, vermeyen topraklar var. Taşlar; dağ başındaki kayalardan tutun, ısınmada kullandığımız kömüre, evlerimizi süsleyen mermere ve nihayet paha biçilemez elmasa kadar çeşitlilik gösterir.
Eşya ve varlığın kendi türleri içinde bu kadar çeşitlilik olur da canlıda ve insanda olmaz mı? Elbette insanlar da toprak, taş, su gibi sahip oldukları temel özellikler bakımından çeşit çeşittir. Bu çeşitliliğin esas kaynağı, genetik enformasyon ve özellikle yaşamın ilk yıllarındaki öğrenme ve yetişme biçimidir.
Bugüne kadarki bilimsel çalışmalarda; bireyler temel kişilik yatkınlığı ve potansiyellerine, çeşitli olgu, olay ve durumlara verdikleri tepki çeşitlerine göre gruplandırıldı. Böylece çeşitli kişilik tipleri ortaya çıktı.
En yaygın tipoloji belirleme yöntemlerinden biri; insanların kişiliklerinin, çocukluk ve yetişkinlik yönünün ağır basmasına göre yapılan ayrımdır. Bazı insanlar, yetişkin olmalarına rağmen hâlen çocuk ruhludur.
Başka bir genel ayrım, kişiliğin dışa dönük yahut içe dönüklük düzeyine göre yapılan ayrımdır. Bazı insanlar kendi iç dünyalarında, bazıları ise diğer insanlarla daha yoğun bir iletişim hâlinde olmayı tercih ederler. Diğer bir yaygın kişilik tipi dağılımına göre; bireyin fiziksel, duygusal, zihinsel olmak üzere üç temel potansiyelinden biri baskın, diğeri orta, bir diğeri de çekinik düzeydedir. Fiziksel potansiyelin gelişmiş olması, bireyin saha insanı olduğunun ve liderlik potansiyelinin göstergesidir. Duygusal potansiyeli baskın kişilerin; insan ilişkileri, etkileşimleri ve estetik odaklı eğilimleri güçlüdür. Zihinsel potansiyeli baskın bireylerin ise mantık odaklı ve zihinsel kökenli işlerde başarılı oldukları biliniyor.
ifindikci@degerdanismanlik.com.tr