İstanbul Aydın Üniversitesi Öğretim Görevlisi Gülizar Çevik, aynı zamanda bir çini sanatçısı… Yetenek sınavını birincilikle kazandığı üniversitede çini üzerine eğitim alan Çevik, lisans tezinde Ayasofya Hünkâr Mahfili Mihrap Cephesi Çinileri’ni inceledi, yüksek lisans tezinde ise Rüstem Paşa Camii Lale ve Karanfil Motifleri’ni araştırdı.
TARİHİ KEŞİF
Gülizar Çevik, yüksek lisans tezi araştırması sırasında tarihi bir keşif de yaptı. Çünkü o zamana kadar çini kaplamalarıyla ünlü Rüstem Paşa Camii’nde 41 lale motifi bulunduğu biliniyordu. Ancak Gülizar Çevik, tez çalışmasında 66 lalenin keşfini yaptı. Çevik, anlamlar yüklü 66 laleyi bir panoda işledi ve Cennet Bahçesi adını verdi. İşte o Cennet Bahçesi’nin de yer aldığı koleksiyon, Lalezar adlı sergiyle Hünkar Kasrı’nda sanatseverlerin görüşüne sunuldu. Bu vesileyle Gülizar Çevik, İstanbul Ticaret’in sorularını cevapladı:
ÇİNİLİ HİKAYE
Çini sanatına nasıl başladınız, hikayenizi bizimle paylaşır mısınız?
Çiniyle 16 yaşındayken, Çanakkale’ye yaptığımız bir seyahat sırasında tanıştım. Palmetler, sarmallar, mavi beyaz renkler içimde heyecan uyandırdı. Bölümü nasıl okuyabileceğimi araştırdım. İki sene sonra, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi’nin yetenek sınavına girdim ve Geleneksel Türk El Sanatları Bölümü, Eski Çini Onarımları Ana Sanat dalını birincilikle kazandım. Ve hikayem böylece başlamış oldu. Tasarım yapabilmek, hayal gücümü desene, oradan da bisküviye nakşedip, ölümsüzleştirmek tarifsiz bir duygu. Yaratana şükrüm sonsuz.
Çininin geleneksel Türk çini sanatındaki yeri ve önemi nedir?
Çini belki de en çok biz olan, bizi bize anlatan sanat dalıdır. Çünkü varlığını ilk Müslüman devlet Karahanlılar’da hissetmeye başladığımız çini, Selçuklu’da, sonrasında da Osmanlı’da zirve yapmış. Yani yüzyıllar boyu tarih ve devletler değiştikçe mimariye bağlı olarak gelişip, sentezlenerek eşsiz eserlere dönüşmüş. Bu nedenle diğer sanat dallarına ilham vermiştir. Türk sanatı dendiğinde ilk akla gelen namı diğer sırlı tuğla, bugünkü adıyla çinidir.
ÖZEL BİR CAMİ
Rüstem Paşa Camii’nin motiflerini nasıl buluyorsunuz?
Rüstem Paşa Camii, benim için çok özel bir cami. Çünkü kendini bana açtı, kimseye göstermediklerini gösterdi ve benimle paylaştı. Cami, benim için okyanusundan çıkmış bir istiridye gibi… Dışı gösterişten uzak ama içinde çok nadide inciler saklıyor. Caminin içine giren kendini mavi rengin ağırlıkta olduğu bir müzeye girmiş hissine kaptırıyor. İçinde nefes alabildiğiniz bir deniz düşünün, ruhu ve aklı besliyor. Ve Mimar Sinan’a bir kez daha teşekkür edip saygılarımı sunuyorum.
YURT DIŞI ÇALIŞMALARI
Yabancıların çiniye ilgisi nasıl?
Gürcistan’a Avrupa Birliği (AB) projesi kapsamında gittim. Türk çini sanatını öğretmek amacıyla iki ay Batum Türk Konsolosluğu, iki ay da Tiflis Türk Büyükelçiliği misafiri olarak bulundum. Gürcistan’ın klasik ve modern tarzda çalışan sanatçılarına, Türk çini sanatıyla ilgili kurs ve teorik dersler verdim. Kurs dışında ise workshoplar düzenleyerek bulunduğum süreyi en verimli şekilde kullanmaya çalıştım. İnsanlar ilgi ve merakla buna karşılık verdiler. Zaten hali hazırda beni heyecanla bekleyen bir topluluk vardı. Birçok Gürcü sanatçıya ilham olmak, oradan gururla ayrılmama sebep oldu. Güzel hatıralar toplayarak ve bıraktığıma inanarak geri döndüm.
66 LALE TEK PANODA
“Rüstem Paşa Camii, 41 lalesiyle ünlü bir camiydi. Tez çalışmam kapsamında çini karolar üzerinde santim santim bir araştırma yapmaya başladım ve 66 farklı laleye ulaştım. Bunu tezimde belgeledim. Laleleri tekrar çalışarak herkesin görebileceği çini karolar haline dönüştürdüm.
Sergide, Rüstem Paşa Camii’nde keşfettiğim 66 lalenin tamamı mevcut. Ve bu lalelerden oluşan farklı tasarım panolar hazırladım. Bu panoların en özeli 66 lalenin tamamının kullanıldığı Cennet Bahçesi isimli 160x80’lik çini panomdur. Pano ilk bakışta simetrik görünse de aslında asimetrik bir dizayna sahip. Her lale düşünülerek yerleştirilmiş ve bir ahenk oluşturulmuş. Ancak dikkatle bakıldığında her bir lalenin dizaynının farkl. olduğu görülebilir.
RAKAMLARIN SIRRI!
66 rakamına ayrıca değinmek istiyorum. Araştırmalarım sırasında 66 sayısının hiç de tesadüf olmadığını gördüm. 66 sayısı, ebced hesabına göre Allah lafzıyla eşdeğer. Lale çiçeğinin de tek bir gonca şeklinde açtığını ve Allah’ı sembolize ettiğini hesaba katarsak bulduğum rakamın hiç de tesadüfi olmadığı ve sembolik bir şekilde her çini karonun Rabbini zikrettiği sonucuna ulaşmış oluruz. Bu duyguyu kalbimin en derininde hissettim ve inandım. Bulunduğu yüzyılda bu inançla yola çıkan nakkaşın estetik duygusunun ne yüce ve takdir edilesi olduğunu ortaya koyuyor. Böyle bir keşfin bana nasip olmasına ise şükrüm sonsuz.
Ebced hesasına göre; A harfi 1, L harfi 30, H harfi 4 değerindedir. Bu hesaba göre 66 rakamını görebilmek için harfler alt alta geldiğinde bakın ortaya ne çıkıyor?
A-1
L-30
L-30
A-1
H-4
Toplam: 66”
TEK ORTAK DİL SANAT
Hünkar Kasrı’ndaki serginizle yabancılara da ulaşma hedefiniz var mı? Hünkar Kasrı’nın konumunu yabancılara-turistlere ulaşma bakımından nasıl yorumlarsınız?
Sergimin kesinlikle her ruha dokunmasını isterim. Çünkü sanat, fırça darbeleriyle konuşulan tek ortak dil. Bu nedenle çalışmalarımı yurt içi ve yurt dışında yapmaya devam edeceğim.
Hünkar Kasrı, tarih bakımından çok değerli ve çok göz önünde. Böyle bir alanda tarihin ta kendisi olan bir lokasyonda sergi açıyor olabilmek şahsım adına lütuftur.
30 EYLÜL’E KADAR AÇIK
‘Lâlezâr’, Yeni Camii Hünkar Kasrı’nda açıldı. Serginin açılışını, İTO Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Mehmet Develioğlu ile İTO Yönetim Kurulu Üyeleri Münir Üstün ve Bahadır Yaşık, İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdür Yardımcısı Ayşin Deniz Kuru ve Çekmeköy Belediye Başkan Yardımcısı Latif Coşar yaptı. Açılışta bir konuşma yapan Develioğlu, sanatın insanları birbirine bağlayan en kısa yol olduğu blinciyle yola çıktıklarını belirterek, sergiyle ilgili şunları söyledi: “Çini, geleneksel Türk sanatlarının en önemlilerinden biri. Kültürel mirasları yarınlara taşımak amacıyla 141 yılı aşan birikimimizi sanatın gücüyle birleştirmeye devam ediyoruz. Daha önce 41 çeşit lale formuyla bilinen Rüstem Paşa Camii’nde, sanatçımız Gülüzar Çevik’in çalışmasıyla aslında 66 form olduğu ortaya çıktı.” İTO Meclis Üyeleri ile sanatçıların da açılışına katıldığı sergi, 30 Eylül’e kadar devam edecek.
