Saniyeleri zamana kazandıran Türk âlimi

HABER: SÜMEYRA YARIŞ TOPAL

Türk astronomi tarihine adını altın harflerle yazdıran Takıyyüddin er-Raşit 1526 yılında Şam’da dünyaya gelmişti. Klasik İslam astronomisinin son büyük temsilcisi olarak kabul edilen Takıyyüddin er-Raşit bilim tarihinde derin izler bırakan çalışmalarıyla biliniyor. Dünyada astronomi deyince ilk akla gelen isimlerden biri olan Avrupalı meslektaşı Tycho Brahe ile aynı dönemde çalışmalar yapan büyük âlim, yaptığı pek çok ince aritmetik hesapla Brahe’ye de yol göstermişti.

OSMANLI’NIN EN BÜYÜĞÜ

İlk derslerini babası Kadı Zeynüddin Maruf Efendi’den alan Takıyyüddin, İstanbul’a ilk kez 1550 yılında geldi ve medreselere girdi. Birikimi özellikle astronomi ve matematik konularında derinleşen usta âlim, Şam, Kahire, Mısır, İstanbul arasında gidip gelerek ilminin zirvesine ulaştı. Çalışmalarıyla adından söz ettiren büyük âlim, yıllar sonra İstanbul’a döndüğünde müneccimbaşılığa kadar yükselecek ve Osmanlı tarihinin tek rasathanesini kuracaktı.

GÜNÜMÜZE ÇOK YAKIN

Astronomik gözlemlerini Galata Kulesi’nden sürdüren büyük âlim, 1577 yılında padişah III. Murat’ın da izniyle Tophane sırtlarına İstanbul Rasathanesi’ni kurdu. Gözlemlerinden elde ettiği verilerle ayın, yerin ve diğer gezegenlerin hareketlerindeki düzensizlikleri günümüz değerlerine çok yakın bir şekilde hesaplamıştı.

ONDALIK KESİRLER

Büyük âlimin bir diğer çalışma alanı da trigonometriydi. 16. yüzyılın astronomi alanında zirve ismi kabul edilen Copernicus’un sinüs terimini kullanmamasına rağmen Takıyyüddin sinüs, kosinüs, tanjant, kotanjant gibi terimlerin tanımlarını ve tablolarını ayrıntılı olarak vermişti. Takıyyüddin ayrıca aritmetik alanında da kendine özgü çalışmalar yapmış, altmışlı kesirlerin yerine ondalık kesirleri kullanan ilk isim olarak da tarihe geçmeyi başarmıştı.

RASATHANESİ SİYASETE YENİLDİ

Büyük âlimin yoğun çabalarıyla kurulan İstanbul Rasathanesi içerdiği teknoloji açısından son derece üstün nitelikler taşıyordu. O yıllarda dünyadaki sayılı rasathanelerden biri olan İstanbul Rasathanesi, ne yazık ki devlet adamları arasındaki çekişmelere kurban gitti. Dönemin otoriteleri, Şeyhülislam Kadızade Ahmet Şemsettin Efendi’den de “Rasathaneler bulundukları memleketleri felakete sürükler” şeklinde bir fetva alarak, rasathaneyi içindeki tüm teçhizatla birlikte yıktılar.

DAKİKAYA SANİYELERİ KATTI

Takıyyüddin mekanik saatler, kaldıraçlar ve su çekmekte kullanılan araçları kitaplarında ayrıntılı olarak anlatmıştı. Cep, duvar, masa ve astronomik gözlem saatlerini anlattığı kitabı tüm dünyada yıllarca en kapsamlı eser olarak kabul gördü. Bir gözlem aracı olarak tanımladığı saatlere dakikanın yanına saniyeler bölümünü de eklemişti. Batıda saniyeli saatler Takıyyüddin’in çalışmalarından yıllar sonraya rastlamış, çağdaşı Brahe de büyük İslam âliminin bu çalışmasından kendi gözlemleri için yararlanmıştı.

TELESKOBU BULDU

İsmi çağları aşan büyük âlim optik alanında da başarılı çalışmalar yapmıştı. Takıyyüddin, ilk defa ışığın küresel yayılımını anlatmıştı. Büyük âlim yine o yıllarda kendi tabiriyle, “Uzakta bulunmaları sebebiyle görülemeyen şeyleri gösterebilen billur” şeklinde tanımladığı teleskobu batıda bulunmasından yıllarca önce tanımlamış ve yapmıştı.

12 Temmuz 2016 Salı

Etiketler : Gündem