Dr. Şefik Memiş kitabında, “Fuarlar; somut verilere dayalı olarak Osmanlı ile diğer ülkelerin gelişimini mukayese eden, ekonomik gelişmenin sağlanması için neler yapılması gerektiği konusunda yol gösteren ve yöneticileri bilgi sahibi kılan bir rol oynamıştı” değerlendirmesini yapıyor.
HABER: DİLŞAH KEFLİOĞLU
Pandemiyle birlikte fuarların organizasyon biçimi, süreçleri ve fuarlara katılımın amacı da değişiyor. Dünyanın ilk‘evrensel fuarı’ (expo) olan 1851’deki Londra Dünya Fuarı’na katılan Osmanlı’nın amacı, elbette bugünkü gibi değildi. Osmanlı’nın katıldığı uluslararası fuarlar ile organize ettiği ulusal fuarları konu alan çalışmalarını, ‘Osmanlı Ticaret Seferleri-Uluslararası Fuarlarda Osmanlılar 1851-1914’ adlı eserle yayınlayan İstanbul Ticaret Üniversitesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Şefik Memiş, bundan 169 yıl önce global fuarlara katılım gerekçesini şöyle açıklıyor: “Osmanlıların ne yapacaklarına dair bilgiye ve gözleme dayalı bir kalkış noktası edinmelerinde, ilk kez 1851’de düzenlenen uluslararası fuarların büyük payı olacaktı. Çünkü bu fuarlar, rical-i devletin dünyayı yakından izlemesinde, kulaktan duyduğu gelişmeleri bizzat tecrübe etmesinde, devlet görevlilerinin gelişmeleri ve yenilikleri öğrenmek için yurt dışına gönderilmesinde bir dönüm noktasıydı. Daha da önemlisi bu fuarlar, somut verilere dayalı olarak Osmanlı ile diğer ülkelerin gelişimini mukayese eden ekonomik gelişmenin sağlanması için neler yapılması gerektiği konusunda yol gösteren ve yöneticileri bilgi sahibi kılan bir rol oynamıştı.”
RAPORLAR TUTULDU
Yazarın 2008’den itibaren Osmanlı’nın ulusal ve uluslararası fuarları hakkında birincil kaynakları baz alarak sürdürdüğü çalışmaların sonuçlarının toplandığı kitap, Yeditepe Yayınevi tarafından yayın dünyasına kazandırıldı. Türklerin modern fuarcılık tecrübesinin iki asra yaklaşan hikayesini bir bütünlük içinde sunan eserde bir ‘sanayileşme stratejisi olarak fuarların önemi’ vurgulanarak, şunlar kaydediliyor: “İlk andan itibaren fuarlara devlet görevlileri gönderildi, raporlar tutuldu, bakanlar kurulu sergi sonrası değerlendirme toplantıları yaptı, ülke katılımı olmayan sergiler bile yakından izlendi, tüccarın katılımı teşvik edildi, sergiler bir çıkış umudunu hep barındırdı.
Bu araştırma sırasında görüldü ki, özellikle 1876’dan sonra Osmanlılar’dan aldığı köklü kalkınma ve sanayileşme tedbirlerinde fuarlar önemli bir yere sahipti.”
DERSAADET TİCARET ODASI ÖNCÜ ROLLER ÜSTLENDİ
Dersaadet Ticaret Odası’nın (İstanbul Ticaret Odası) fuarcılıkta da Türkiye’de öncü bir rol oynadığına dikkat çeken Dr. Şefik Memiş, şu bilgileri veriyor: “Sultan II. Abdülhamid, ülkede ticareti geliştirmek, düzenli ve planlı bir özel sektör kalkınması oluşturabilmek amacıyla 1880 yılında ticaret odalarının kurulmasını istedi. Payitahtın ticaret odası olması sebebiyle Dersaadet Ticaret Odası’nın öncü ve düzenleyici bir rolü vardı. Bu durum fuarlar konusunda da ortaya çıkıyordu. Özellikle Osmanlı tüccarının İstanbul’da yoğunlaşması sebebiyle Oda, tüccar, üretici ve esnafın uluslararası fuarlara katılımlarının organize edilmesinde önemli sorumluluklar üstlendi. Oda, Osmanlı İmparatorluğu’nun ülke katılımı gösterdiği Chicago Dünya Fuarı’nın hazırlıklarında başrolü oynadı.”
TİCARET ATAŞELERİYLE TÜCCARI BİLGİLENDİRDİ
Dr. Şefik Memiş, kitabında; Osmanlı’nın, fuarlarda 15 bin metrekareye kadar varan en büyük alanları kiraladığını; mimarisi ve tarihini yansıtacak sergi alanları inşa ettiğini; on binlerce‘yerli’ürün sergile-diğini, fuarın yapıldığı ülke ve potansiyel alıcı ülkelerin dillerinde yüzlerce sayfalık kataloglar dağıttığını; 1867 Paris Sergisi’ne bizzatSultan Abdülaziz’in gittiğini gözler önüne seriyor. Dr. Memiş, fuarcılıkta asıl gelişmenin II. Abdülhamid ile yaşandığını vurgula-yarak, şöyle devam ediyor: “Sultan II. Abdülhamid, uluslararası fuarlara katılımı Osmanlı tüccarının gündeminin birinci maddesi yaptı. Bunun için kendi döneminde kurulan ticaret ve sanayi odalarını vasıta olarak kullandı. Yabancı ülkelerdeki Osmanlı ticaret ataşelerini fuarlar konusunda vazifelendirip tüm gelişmelerden Osmanlı tüccarını haberdar ettirdi.”
