Önden fiyatlamaya rasyonel fren

Hızlı fiyat artışlarına sebep olan ‘beklenti etkisi’, ekonomi yönetiminin odağında. Buna göre artık geriye dönük enflasyona değil, hedeflere bakılacak.

İTO Başkanı Şekib Avdagiç’in de birçok açıklamasında dikkat çektiği önden fiyatlama davranışında sona gelindi. Avdagiç, “Piyasa, enflasyonda düşme eğilimine sahip çıkarsa, fiyatlardaki emniyet marjı azalacaktır” dedi. 

HABER: ADEM ORHUN

Enflasyon hem Türkiye’de hem küresel gündemdeki yerini korurken, Uluslararası Para Fonu (IMF), yüksek enflasyon beklentisinin etkisini analiz etti. IMF’nin geçtiğimiz günlerde raporu yayınlanan analizine göre enflasyon, dünya çapında onlarca yılın en yüksek seviyesine ulaştı. Özellikle son iki yılın hızlı fiyat artışı, gerek üreticilerde gerekse tüketicilerde sürekli olarak yüksek enflasyon beklentisine de yol açtı. Bu da merkez bankalarının hedeflerine ulaşmalarını zorlaştırıyor. IMF’nin analizi, yakın vadeli enflasyon beklentilerinin enflasyon dinamikleri üzerindeki rolünün arttığını ortaya koyuyor. Aynı analiz, beklentilerin geriye dönük olduğunda da para politikasının etkisinin azaldığını gösteriyor. Bu noktada para politikasındaki iyileştirmeler ve iletişim stratejileri öne çıkıyor.

Türkiye’de de gündemin birinci maddesi olan enflasyon, ABD’yi de uzun süredir rahatsız ediyor. Üstelik buradakine benzer şekilde ‘beklenti’ üzerinden. The Economist’te “İnsanların enflasyon beklentileri artıyor ve aşağı çekilmesi zor olacak” başlığıyla yayınlanan bir makalede, halkın sürekli olarak yüksek enflasyon beklentisinde olduğuna dair kanıtların arttığı kaydedildi. Aynı yazıda “Otoritelerin ve kurumların, acilen insanları enflasyonu düşürme konusunda ciddi olduklarına ikna etmeleri gerekiyor” denildi. 

EMNİYET MARJI

Türkiye’de ise yeni ekonomi yönetimi, enflasyon hedefleri için beklentilere odaklandı. Çünkü, enflasyonu körükleyen suni fiyat artışlarını önlemek, bozulan algıyı düzeltmek için zorunlu hale geldi. Orta Vadeli Program’da (OVP) açıklanan hedeflere ulaşmak için hem hükümet hem iş dünyası harekete geçti. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in 10 Ekim’deki açıklamasında, “Geriye dönük enflasyona değil, geleceğe dönük enflasyona bakmamız lazım” şeklindeki sözleri, politikadaki önceliğin özeti oldu. 

İstanbul Ticaret Odası (İTO) Başkanı Şekib Avdagiç de bu konuya uzun süredir dikkat çekiyor. Avdagiç, geçen hafta yaptığı açıklamada, daha önce yaşanan ani kur artışlarını hatırlatarak, “Bundan dolayı firmalar fiyatlarına bir emniyet marjı koyuyor. İşte Tükiye’nin önündeki en önemli konu fiyatlama stratejisinin bozulması ki, bu da enflasyonu doğuran ana unsurlardan biri. Fakat piyasa, kurda ani artışlar olmayacağı konusunda bir süreci satın alırsa, o zaman bu emniyet marjları da azalacaktır. Bunun da enflasyon açısından olumlu etkisi olacaktır” dedi. 

PANİK HAREKETİ

Avdagiç, nisan ayında yaptığı açıklamada da, “Paniğe kapılarak ileriye yönelik fiyatlama davranışlarını abartmak, beklenti marjlarını olağanın üzerine taşımak yarar değil, toplumun bütün kesimleri için zarar getirir” demişti. 

HERKESİN SORUMLULUĞU

Avdagiç, farklı tarihlerde de benzeri açıklamalarını yineledi. İTO Başkanı, geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamada, “Enflasyonda, piyasadaki fiyat gelişmeleri kadar fiyatlara ilişkin beklentiler de önemli rol oynuyor. Enflasyonla mücadeleye, sadece hükümetlerin görevi olarak bakmıyoruz. Bu mücadelede başarı ancak, tüm toplum kesimlerinin sorumluluğu, dayanışması ve fedakarlığıyla sağlanabilir” dedi. 

Bu arada etiketlerdeki değişimin hızı yavaşlasa da hükümet OVP’deki hedeflerine uyumu sağlayacak patikayı şimdiden oturtmak için birçok mekanizmayı devreye aldı. Düzenlemeler, açıklamalar ve denetimlerin ardından hükümetten iş dünyasına fiyat indirimi çağrısı da geldi. 

İŞ DÜNYASIYLA İŞBİRLİĞİ

Öte yandan, fiyat indirimi çağrısı yapan Ticaret Bakanı Ömer Bolat, market fiyatları ve gıda sektörüyle ilgili olarak Gıda Fiyat Komitesi’nin Hazine ve Maliye Bakanlığı başkanlığında çalıştığını vurguladı. Bakan Bolat, “Enflasyonla sıkı mücadele ve hayat pahalılığının sona erdirilmesi hedefimiz için halkımızın ve iş insanlarının desteği çok önemli. Ekonomideki tüm sektörlerle istişarelere açığız” diye konuştu. 

FİYAT İSTİKRARI YOKSA NE OLUR?

Merkez Bankası’nın raporlarına göre fiyat istikrarı yatırımcılara ve tüketicilere göreli fiyatları kolayca karşılaştırma imkanı tanıyarak yatırım ve tüketim kararlarının sağlıklı bir şekilde verilmesini ve ülke kaynaklarının daha verimli alanlara yönlendirilmesini sağlar. Fiyat istikrarının sağlandığı ortamda büyüme artar. Fakat yüksek enflasyon olan ülkelerde, tasarruf sahipleri, enflasyon riskinden korunmak için olması gerekenden daha yüksek getiri talep eder. Bu da faizlerin yükselmesine ve dolayısıyla yatırım maliyetlerinin artmasına neden olur. Böyle bir durum da yatırımları azaltır ve ülke kalkınmasını olumsuz yönde etkiler.

ETİKETTE TAKSİT FARKI

Son iki yıl içinde kısa aralıklarla yaşanan fiyat artışlarının yanı sıra peşin ve taksitli fiyatlar da değişti. Geçtiğimiz aylarda fiyatlamada çalkantılar yaşanırken, perakende mağazalarda ürünün peşin satış fiyatıyla kredi kartına taksitli fiyatı arasında büyük farklar oluştu. Dikkat çeken bu makas, sonraki aylarda çalkantılar azaldıkça kapandı.

FİYAT İNDİRİMLERİ BAŞLIYOR

Ticaret Bakanı Ömer Bolat, Cumhuriyet’in 100. yılında marketlerden büyük bir indirim kampanyası beklediklerini söyledi. 5 Ekim’deki bu çağrının ardından yerel zincir marketlerden olumlu cevap geldi. Ardından Gıda Perakendecileri Derneği çatısı altındaki büyük ulusal market zincirleri de bu yönde adım attı. Bu gelişmenin ardından Ticaret Bakanı, 10 Ekim’de yaptığı yeni açıklamada bütün sektörleri indirim yapmaya davet etti. Bolat, “Başta tekstil ve beyaz eşya olmak üzere tüm sektörlerimizi Cumhuriyet’mizin 100. yılında büyük indirim kampanyasına destek vermeye davet ediyoruz” dedi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da aldıkları tedbirlerle fahiş fiyat artışlarının ortadan kalkmaya başladığını söyledi. Kurallara uymayanlara ağır yaptırım olacağını vurgulayan Cumhurbaşkanı, zincir marketler başta olmak üzere bütün işletmeleri enflasyonla mücadeleye destek vermeye çağırdı. Bu çağrılar üzerine perakendeciler da gerekli adımı attı. Birleşmiş Markalar Derneği (BMD) Başkanı Sinan Öncel, BMD üyesi markaların 60 bin mağaza ile bu kampanyaya katılmasını beklediklerini söyledi.

YIL YIL ENFLASYON HEDEFİ

Eylül ayında yayınlanan Orta Vadeli Program’da (OVP) 2023 büyüme beklentisi bir önceki programa göre yüzde 5’ten yüzde 4.4’e çekilirken, 2024 büyüme hedefi yüzde 5.5’ten yüzde 4’e revize edildi. Enflasyon hedeflerinde ise belirgin artış dikkat çekti. OVP’de 2023 enflasyon tahmini yüzde 65’e, 2024 enflasyon tahmini yüzde 33’e yükseldi. Konuyla ilgili olarak Merkez Bankası Başkanı Hafize Gaye Erkan da 3 Ekim’de, TBMM Meclis Plan ve Bütçe Komisyonu’nda bir sunum yaptı. TCMB Başkanı Erkan açıklamasında, “Yıllık enflasyonda düşüşü baz etkisiyle Mayıs 2024’ten sonra görmeye başlayacağız. 2025 istikrar dönemi olacak ve 2026’da enflasyonu tek haneye indireceğiz” dedi. 

FEDAKARLIK MARKA İTİBARINA YARAR

İstanbul Ticaret Üniversitesi İşletme Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ömer Torlak, fiyatlandırma tercihlerini etkileyen sebepler ve sonuçlar hakkında İstanbul Ticaret’in sorularını cevapladı. Prof. Dr. Torlak, bu konuda şu bilgileri paylaştı: “Özellikle ithalata dayalı üretim yapan ya da tedariki ithalat ağırlıklı olan işletmelerin yüksek enflasyon ortamında zararını önlemeye yönelik bu tür fiyatlama davranışlarının toptancı yaklaşımla fırsatçı olarak değerlendirilmesi yanlış olur. Girdileri TL’ye dayalı firmaların ise bu tür davranışları hem fırsatçılık olarak değerlendirilebilir hem de pazarlama ahlakına uygun değildir diye düşünüyorum.”

Fiyatlama davranışlarının işletmelere olumsuz yansıyabileceğini belirten Torlak, şunları kaydetti: “Yeni ekonomi politikalarının sonuçlarının görülebilmesi için enflasyonun azalma trendine girmesi beklenir. İyi niyetli olan ve pazarlama ahlakına uygun davranmaya çalışan işletmelerin, hem enflasyonu düşürme politikasına destek hem de iç talebi canlandırmaya destek bakımından kârlılıklarından bir miktar fedakarlıkta bulunmaları önerilebilir. Bu, onların marka itibarlarını güçlendirmeye katkı bakımından da önemlidir.” 

16 Ekim 2023 Pazartesi