Ondalık kesirleri bulan âlim

HABER: SÜMEYRA YARIŞ TOPAL

Tıp kökenli bir matematik ve astronomi âlimi olan Gıyasüddin Cemşid, 14. yüzyılın ikinci yarısında İran’ın Kaşan şehrinde dünyaya gelmişti. Tıp eğitimi alan büyük âlim matematik ve astronomiye duyduğu ilgiden dolayı mesleğini icra etmemiş ve bu alanda araştırmalar yapmayı tercih etmişti. Büyük âlimin bu merakı ve tercihi kendisinin ondalık kesirlerin ve binom açılımının babası olarak anılmasını sağlayacak ve Gıyasüddin Cemşid bununla kalmayarak pek çok astronomi aletinin keşfine de imza atacaktı.

MATEMATİĞİN ZİRVESİ

İlk tahsilini Kaşan şehrinde yapan Cemşid, mantık, belagat, astronomi, matematik ve tıp üzerine eğitim almıştı. İlim aşkıyla uzun seyahatler yapan Cemşid, Timur İmparatorluğu’nun sultanlarından Uluğ Bey’in destekleriyle pek çok önemli çalışmaya da imza atmıştı. Özellikle doğu matematikçilerinin zirvesi sayılan Gıyasüddin Cemşid’in matematik alanına en önemli katkısı ondalık kesirler hakkında gerçek bir araştırma yaparak, bunları çeşitli hesaplamalarda kullanmasıydı. Büyük matematikçi ondalık kesirleri kullanmak suretiyle pi sayısının değerini diğer matematikçilerden daha kesin bir şekilde hesaplamıştı.

NEWTON’DAN ÜÇ ASIR ÖNCE

Dünya matematik tarihinde yazılanın aksine binom açılımı Newton tarafından değil büyük Müslüman matematik âlimi Gıyasüddin Cemşid tarafından bulunmuştu. İki sayının toplamının üslü ifadesinin açılımı olarak tanımlanan açılımı Newton’dan yaklaşık 3 asır önce bilim dünyasına kazandıran Cemşid, tam sayıların köklerini almanın genel bir metodunu bulmuştu. Bu buluş günümüzde Ruffini-Horner metodu olarak anılıyor.

YILDIZLARIN HAREKETİ

Ayrıca gök cisimleri üzerine de önemli araştırmaları olan Gıyasüddin Cemşid, bu konuda iki alet geliştirmişti. Birinci alet, gezegenlerin ekliptik enlem ve boylamlarını, arza uzaklıklarını, konumlarını ve geriye dönüşlerini hesaplıyordu. İkinci alet ise gezegenlerin ara değerini bulmak için kullanılıyordu. Cemşid ayrıca yaptığı çalışmalarla gök cisimlerinin dairesel bir düzlemde değil, eliptik düzlemde hareket ettiği buluşuna imza atmıştı. Cemşid’in bu buluşu Avrupa’da yaklaşık iki asır sonra Johannes Kepler tarafından ortaya atılmış ve yeni bir buluş gibi lanse edilmişti.

ÖMRÜ VEFA ETMEDİ

Büyük âlim, ömrü boyunca pek çok kitap yazarak hem astronomi hem de matematik ilmine önemli katkılarda bulunmuştu. Eserleri Rusça, İngilizce ve Almanca gibi dillere çevrilen Gıyasüddin Cemşid bir kitabında dört bilinmeyenli denklemleri keşfettiği müjdesini vermişti. Bunu ayrıca bir kitapta ele alacağını da ifade eden âlimin ömrü ne yazık ki bu buluşunu kitaplaştırmaya vefa etmemişti.

RASATHANE KURDU

Hem büyük bir bilim adamı hem de devlet adamı olmasıyla tarihte önemli bir yeri olan Uluğbey, Gıyasüddin Cemşid’e çalışmalarından dolayı derin bir saygı duyuyor ve çalışmalarını destekliyordu. Öyle ki kuracağı büyük rasathane için onun desteğini istemişti. İslam bilim tarihi açısından çok önemli olan Semerkant Rasathanesi’nin kuruluşunda aktif olarak görev alan Gıyasüddin Cemşid, daha sonra söz konusu kurumun müdürlüğüne de getirilmişti.

01 Kasım 2016 Salı

Etiketler : Gündem