Mimar Sinan’ın deprem sırları bugün de koruyor

Kahramanmaraş depremiyle 41 bin 791 bina yıkıldı. Ancak bazı binalar var ki, tek bir çatlağa dahi rastlanmadı.

Mimar Sinan’ın yüzyıllar önce inşa ettiği yapılarda kullandığı mühendislik tekniği, bugün teknolojiyle birleşerek sismik izolatör olarak hayat kurtarıyor. Bu sistemle temellendirilen binaların depreme olan dayanıklılığının yüzde 80 oranında arttığı belirtiliyor.  

HABER: SÜMEYRA YARIŞ TOPAL

Türkiye, Kahramanmaraş merkezli iki ayrı depremle sarsıldı. Bölgede 41 bin 791 bina yıkılırken, gözler tek bir çatlak dahi almayan binalara çevrildi. Yüzyıllar önce Mimar Sinan’ın inşa ettiği binaların temelinde kullandığı mühendislik bilgisi bugün de kullanılmaya devam ediyor. Mimar Sinan’ın binanın statiğini kontrol etmek amacıyla kullandığı yöntemler, bugün teknolojiyle gelişerek farklı isimler aldı. Bölgede hasar almayan Malatya Kadın Doğum ve Çocuk Hastanesi ile Gaziantep İnayet Topçu Hastanesi gibi binalarda da atası Mimar Sinan olan sismik izolatör sisteminin başarısını görmek mümkün. 

HAREKETLİ EKLEM YÖNTEMİ 

Asırlara meydan okuyan binalar inşa eden Mimar Sinan’ın olası bir deprem için kullandığı bazı sırları yeni yeni keşfediliyor. Örneğin Mimar Sinan, bugün Japonya’da gökdelenlerde kullanılan hareketli eklem yöntemini inşa ettiği binalarda kullanmıştı. Yapıyı taşıyacak blokları kurşun halkalarla birbirine bağlayan Mimar Sinan, aynı zamanda bugün deprem bölgelerinde sıklıkla kullanılan hareketli eklem yönteminin de atası.  

ESNEYEN BİNALAR 

Mimar Sinan, bugünkü sismik izolatör yönteminin atası sayılan, yapıyı olası bir sallantıda esnetme yöntemini de inşa ettiği binalarda kullanmıştı. Mimar Sinan’ın, “Çıraklık eserim” dediği Süleymaniye Camii, tarihi boyunca onlarca deprem geçirmiş olmasına karşın, esneyen yapısı sayesinde statiğini korudu. Bugün de 7.7’lik ve 7.6’lık iki büyük depreme karşın tek bir çatlak almayan binaların sırrı bu esneme yönteminde gizli. 

HASTANELERDE ZORUNLU

Deprem bölgesinde hasar almayan Malatya Kadın Doğum ve Çocuk Hastanesi ile Gaziantep İnayet Topçu Hastanesi binası, bu yöntemle inşa edilmiş binalar arasında yer alıyor. Türkiye’de 2003 yılından bu yana 1. ve 2. derecede deprem bölgelerinde 100 ve üzeri yataklı inşa edilen her hastanenin sismik izolatör yöntemi ile temellendirilmesi zorunluluğu bulunuyor. Sismik izolatör, binaların temeline yerleştirilen bir ray sistemi olarak biliniyor. Temeline sismik izolatör yerleştirilen binalar, herhangi bir sarsıntıda tümden sallanmak yerine esniyor. Bu sayede yer sarsıntısı ile binanın sallanma şiddeti arasında eşitsizlik oluşarak yıkımın önüne geçiliyor. 

BİRÇOK İLDE UYGULANIYOR 

Başakşehir Çam ve Sakura Hastanesi, 2 bin 68 sismik izolatörle depremden korunuyor. Bina, olası bir sallantıda 50 ila 70 cm arası hareket etme kabiliyetine sahip. Kocaeli Üniversitesi Hastanesi, Antalya Havaalanı Terminal Binası, Erzurum Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Van Merkez Sağlık Kampüsü, Sabiha Gökçen Havalimanı, Okmeydanı Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kartal Lütfi Kırdar Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Marmara Üniversitesi Başıbüyük Hastanesi gibi yapılar da sismik izolatör sistemi ile bina depreme karşı esneklik kazanıyor. 

YÜZDE 80 KORUMA

Dünyada sıklıkla kullanılan sismik izolatörün deprem bölgesi olan Türkiye’de yalnızca bazı binalarda kullanılması zorunlu. Farklı çeşitleri olan sistem, bina inşa maliyetlerini yüzde 10 oranında artırıyor. Uzmanların aktardığı bilgilere göre, sismik izolatörler binanın depreme karşı olan güvenliğini yüzde 80 oranında artırıyor. Temeline sismik izolatör yerleştirilmeyen binalara sonradan güçlendirme yöntemi ile aynı sistemi entegre etmek mümkün. 

İLK ATATÜRK HAVALİMANI

Türkiye’de özellikle hastane, havalimanı gibi kamusal kullanıma açık binalarda kullanılan sistem, ilk olarak Atatürk Havalimanı’nda kullanıldı. Yapıldığı yıllarda maliyeti 300 milyon dolar olarak açıklanan Atatürk Havalimanı’nda, 1 milyon dolar sismik izolatör sistemine ayrılmış ve tesisin temeline 130 adet sismik izolatör yerleştirilmişti. Sismik izolatörler, binanın çelik çatısı ile kolonları arasına yerleştirilerek çatıya 26 cm yer değiştirebilme kapasitesi sağlanmıştı. 

TOKİ BİNALARININ SIRRI

Deprem uzmanlarının belirttiğine göre, dünya tarihinin sayılı büyük depremleri arasında yer alan Kahramanmaraş depremlerinde yıkılmayan binalar arasında TOKİ konutları da vardı. Bölgede yer alan tüm TOKİ konutları, tek bir çatlak dahi almadan depremi atlattı. Deprem sonrası kontroller yapıldı ve binaların tümüne oturulabilir raporu verildi. Binalarda uygulanan ‘radye temel’, ‘tünel kalıp taşıyıcı sistem’, ‘yüksek beton dayanımı’ gibi depreme karşı çözümler içeren sistemler sayesinde 133 bin 759 konutta herhangi bir yapısal hasar meydana gelmedi.

DÜNYADA EN ÇOK JAPONYA’DA

Yapıları depreme karşı koruma sistemi en çok Japonya’da uygulanıyor. Japonya’da 1995 yılında gerçekleşen 7.2’lik Kobe depreminden sonra binalarda bu sistemin kullanımında artış meydana geldi. Japonya’da yüksek katlı ve kamuya açık binaların haricindeki konutlarda da sismik izolatör yöntemi sıklıkla uygulanıyor. Japonya’nın ardından Yeni Zelenda da bu sistemi çok kullanan ülkeler arasında gösteriliyor. Avrupa ülkeleri arasında ise İtalya bu alanda öncülük yapıyor. İtalya’da özellikle otoyol ve köprülerde sismik izolasyon tekniği kullanılıyor. 

BİNANIN STATİĞİ KONTROL EDİLİYOR 

Deprem teknolojilerinin henüz kullanılmadığı zamanlarda inşa ettiği binaları olası bir afete karşı korumak için teknikler geliştiren Mimar Sinan, bina kullanıma başladıktan sonra da temelinin sağlamlığını sık sık kontrol ediyordu. Bunu, binanın belli bölgelerine yerleştirdiği denge sütunları ile sağlıyordu. Sütunlar dönüyorsa binanın temelinde herhangi bir sıkıntı olmadığı anlaşılıyordu. Bugün İstanbul Üsküdar’da bulunan Şemsipaşa Cami dahil Mimar Sinan’ın inşa ettiği pek çok camide bu döner sütunların çalıştığına şahitlik etmek mümkün. 

KANITI DEPREMLER

Türkiye’deki depremlerde zarar görmeyen sismik izolasyonlu yapıların yanında dünyada da bu alanda kanıtlara rastlanıyor. ABD’de gerçekleşen 6.7 büyüklüğündeki Northridge depreminde çevre binaların tamamı yıkılırken sismik izolatör yöntemi kullanılan Güney Kaliforniya Hastanesi hiçbir hasar almamıştı. Yine Japonya’nın Kobe kentindeki 7.2’lik depremde Japonya Posta ve Telekomünikasyon Bakanlığı binası 12 cm esneyerek depremden zarar görmemiş ve afet durumunda çok önemli olan iletişimin aksamadan ilerlemesini sağlamıştı. 

20 Şubat 2023 Pazartesi