HABER: ŞEREF KILIÇLI
Asya ülkeleri küresel mal ticaretinin yüzde 53'ünü gerçekleştirirken, Avrupa bağlantısında Orta Koridor’un önemi de her geçen gün artıyor. Kuzey ve Güney ticaret koridorlarında risklerin ve sorunların çoğaldığı bu süreçte, Türkiye ile Irak, küresel ticarette Orta Koridor’u güçlendirecek yeni bir güzergah olan Kalkınma Yolu Projesi’nin devreye alınması için somut adımlar atıyor. Mart 2023’te iki komşu ülkenin bu konuda ortak çalışma iradesini gösteren Ankara Bildirisi’ni imzalamasının ardından yatırım planlamaları da hızlandı. Türk ve Irak hükümetleri, devam eden çalışmalara ek olarak 23.8 milyar dolarlık yatırım yapılacağını duyurdu.
TÜRKİYE’YE BAĞLANACAK
Projenin Irak tarafında, Basra Körfezi’ndeki Büyük Fav Limanı 1200 kilometrelik demiryolu ve otoyolla Türkiye’ye bağlanacak. Ortadoğu'nun en büyük limanı olması hedeflenen ve 2025'te tamamlanması planlanan Büyük Fav Limanı'nı Türkiye sınırına bağlayacak 1200 kilometre uzunluğundaki demiryolu ve otoyolların 17 milyar dolara mal olması öngörülüyor. Büyük Fav Limanı'ndan Türkiye sınırına ulaşacak Kalkınma Yolu Projesi, Çin'in İpek Yolu doğrudan Irak'tan geçmediği için muhtemel çatışma ve savaş durumlarında yine alternatif güzergâhlardan biri. Projenin, Doğu ve Güney Asya ülkeleri ile Avrupa arasındaki mesafeyi, Süveyş Kanalı'ndan geçen deniz yoluna nazaran kısaltarak zaman ve maliyetten de tasarruf sağlaması bekleniyor.
KAPSAMA ALANI
Kalkınma Yolu Projesi tamamlandığında; Hindistan, Doğu Asya ve Basra Körfezi üzerinden Irak'a gelecek yükler, Büyük Fav Limanı'ndan başlayarak, demiryolu ve karayolu bağlantısıyla Türkiye üzerinden Avrupa'ya ulaştırılacak. Proje, Çin ve Hindistan gibi ülkelerden söz konusu limana gelen mallar için de önemli rol oynayacak. Projenin, Avrupa'dan Körfez Bölgesi'ne kadar uzanan geniş bir coğrafyaya fayda sağlaması bekleniyor. Söz konusu güzergahı bağlayacak en ekonomik yol olarak nitelendirilen Kalkınma Yolu, Türkiye'nin Orta Koridor’daki konumunu daha da güçlendirecek. Projeyle Basra Körfezi'nde elleçlenen yük, Türkiye üzerinden, Marmaray sayesinde aktarma yapılmadan Avrupa'ya ulaştırılabilecek. Kalkınma Yolu’nun, Eylül 2023’deki G20 zirvesinde gündeme getirilen Hindistan-Orta Doğu-Avrupa Ekonomik Koridoru (IMEC) projesine göre daha fizibıl olduğu da kaydediliyor.
BAE VE KATAR DESTEĞİ
Projedeki son gelişmeler hakkında açıklamalarda bulunan Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, Türkiye'nin doğu-batı koridorlarını besleyecek Kalkınma Yolu'nu gerçekleştireceğini belirterek, şöyle konuştu: “Kalkınma Yolu Koridoru'nu, Irak'la beraber hayata geçireceğiz. Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Katar'ın da bu sürece dahil olacağı gözüküyor. Buradan deniz yoluyla gelen yükleri demiryoluna aktardığımızda artık Avrupa'nın her köşesine demiryoluyla gidebileceğiz ya da Türkiye'nin herhangi bir limanından tekrar denize aktarabileceğiz. Bu koridorun böyle bir faydası olacak. Kalkınma Yolu, aynı zamanda, Orta Koridoru da destekleyici bir koridor olacak. Ayrıca bu bölgedeki enerjinin hem batıya hem de gerektiğinde doğuya, Çin'e kadar gitmesine imkan sağlamış olacak.”
ZENGEZUR’DAKİ GELİŞMELER
Orta Koridor’u güçlendirecek bir diğer proje Zengezur Koridoru konusunu da değerlendiren Uraloğlu, Türkiye, Azerbaycan ve İran'ın çalışmaları sürdürdüğünü söyledi. Ermenistan'ın kendi topraklarından geçecek 43 kilometrelik kesime müsaade edeceğine de işaret eden Bakan Uraloğlu, “En son aldığımız bilgiler bu yönde. Çünkü Ermenistan da bu işten faydalanacak. Zengezur Koridoru'nda Azerbaycan kendi tarafını yapıyor. Ermenistan tarafının nasıl yapılacağıyla ilgili netleşme yok” dedi.
İran'ın da Zengezur Koridoru'na bağlanmak istediğini vurgulayan Uraloğlu, şöyle devam etti: “Biz İran tarafına şunu söylüyoruz, buradan size bir bağlantı verebiliriz. Onların da bu anlamda bir talepleri var. Bunu da görüşüyoruz. Bizim için Zengezur Koridoru olmazsa olmazdır. Türkiye tarafındaki bölümüyle ilgili adımlarımızı attık, 224 kilometrelik bir kesimdi. Burayı 5 yıl civarında bitirdiğimizde, 2028 yılında inşallah güzergahın tamamını hayata geçirmiş oluruz.”
İRAN İLE DE GÜNDEM TİCARET GÜZERGAHLARI
Kalkınma Yolu ile ilgili İstanbul Ticaret’e açıklamalarda bulunan Dış Politika Enstitüsü Başkanı ve ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Bağcı, projenin prensip itibariyle gerçekleştirilebilir olduğunu belirterek, şöyle devam etti: “Ancak bunun için bu coğrafyada hem PKK’nın hem PYD’nin tehdit olmaması gerekiyor. Ayrıca son dönemde İran’da yaşanan tehlikeli gelişmeler ve terör saldırıları da önemli. Güvenlik sağlanmadan ekonomik gelişmelerin olması söz konusu değil. Öte yandan, Gazze Savaşı’nın ortaya çıkardığı bir gerçeklik var. G20’de gündeme getirilen IMEC projesinin bittiğini düşünmüyorum. Ancak seçenekler yönünden Kalkınma Yolu ve Zengezur Koridoru Projesi de çok önemli. Burada da İran devreye giriyor. İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin 4 Ocak’taki Türkiye ziyareti İran'daki terör saldırısı nedeniyle ertelenmeseydi ticaret koridorları meselesi de görüşülecekti. Türkiye ve İran, bu coğrafyada ekonomik gelişmelerin motoru olacak ülkeler.”
DOHA FORUMU İZLENİMİ: KATAR İLE BAE FİNANSAL KATKIDA BULUNACAK
Prof. Dr. Bağcı (sağda), Katar Maliye ve Enerji Bakanlarıyla görüştü.
Körfez ülkelerinin Kalkınma Yolu Projesi’ne ilgisi konusunda ise Prof. Dr. Hüseyin Bağcı, şu bilgileri verdi: “Geçtiğimiz aralık ayında Katar’daki Doha Forum 2023 toplantısına katıldım. Oradaki toplantıda Katar’ın Maliye ve Enerji Bakanlarıyla görüşme imkanım da oldu. Hem Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) hem Katar çok büyük yatırımlar yapıyor. Katar’ın yatırım fonu, BAE’nin de aynı şekilde bir oluşumu var. Katar ve BAE, hem Ortadoğu hem Kafkasya’daki ticaret güzergâhlarına finansal katkıda bulunacak olan ülkeler. Yani yatırım yapacaklar.”
ALTERNATİF GÜZERGAHLARA İHTİYAÇ ARTIYOR
İstanbul Ticaret Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Doç. Dr. Uğur Yasin Asal, Kalkınma Yolu’ndaki son gelişmeler konusunda şu analizi yaptı: “Orta Koridor, Kalkınma Yolu Projesi, Zengezur Koridoru Projesi; uluslararası ticaret ve uluslararası ilişkilerde ortaklık ve entegrasyonu hedefliyor. Bu entegrasyon sağlandığında da bölgedeki risk ve tehditlerin kademeli olarak azaltılması planlanıyor. Ancak bölgede bunlara rağmen çok önemli jeopolitik kırılmalar var. Bunlardan biri de İsrail ile Gazze arasında devam eden yoğun savaş ve Rusya-Ukrayna savaşı. Bu gelişmeler uluslararası ticareti de etkiliyor. Dolayısıyla bölgedeki ülkelerin alternatif ticaret güzergâhlarına ihtiyacı da artıyor. Ancak bunun da çok kolay bir süreç olmadığını söylemek gerekiyor. Çünkü bölgede bir taraftan savaşın etkileri devam ederken, proje sunup ortaklık kurmak da çok kolay değil. Alternatif ve yeni uluslararası ticaret güzergâhlarına imkân sağlayacak en önemli nokta, ortak olacak devletlerin siyasi iradesi ve güçlü hükümetlerin varlığı. Dolayısıyla Kalkınma Yolu Koridoru, Birleşik Arap Emirlikleri ve Katar’ın dahil olmasıyla ivme kazanacak. Tek başına Irak ile olsaydı etkisi daha kısıtlı düşünülebilirdi. Bölgeden refaha ve kurumsal altyapıya sahip devletlerin de buraya dahil olması süreci hızlandıracaktır.
ZENGEZUR KORİDORU MESAFEYİ KISALTACAK
Zengezur Koridoru Projesi devreye alındığında, kara ve demiryoluyla Nahçıvan üzerinden Azerbaycan ile Türkiye arasında doğrudan ulaşım sağlanabilecek. Zengezur Koridoru’nun, mevcut Bakü-Tiflis-Kars hattına alternatif bir güzergah olarak Avrupa ile Asya arasındaki ticarette önemi gün geçtikçe artan Orta Koridor için de kritik bir rota haline geleceği kaydediliyor. Türkiye ile Azerbaycan arasındaki mevcut güzergahlar, Ermenistan topraklarından geçecek Zengezur Koridoru dışında daha uzun mesafeli. Bakü’den İran üzeri Türkiye karayolu, Bakü’den Gürcistan üzeri Türkiye demiryolu sırasıyla 1200 ve 850 kilometre mesafelere sahip. Zengezur Koridoru’nun tamamlanmasıyla bu mesafe yaklaşık 540 kilometreye düşecek. Ayrıca hem zaman hem de enerji bakımından önemli ölçüde avantaj sağlanacak.
