Trabzon ve yöresinde, özellikle Maçka ilçesinde, Rumi takvime göre yeni yılın ilk ayının adı olan "Kalandar"ın ilk gecesi ve gününde, yöre halkı ilginç kostümler giyiniyor. Kalandar gecesinde bazı evlerde lahana sarması, mısır ve patates haşlaması, kabak dilimi, fındık, ceviz, elma, armut, ayva gibi özel yemekler, yemişler ve çerezler hazırlanıyor.
Kalandar, Karadeniz bölgesinde sürdürülen geleneklerden biri olarak biliniyor. Her yıl ocak ayının 13'ünü 14'üne bağlayan gece kutlanan Kalandar, Trabzon ve Gümüşhane illerinde gerçekleşiyor. Bu çerçevede "Kalanda" kelimesi yeni yıl anlamına gelir. Kalandar Doğu Karadeniz bölgesinde ve Gürcistan'ın batı kesiminde eski geleneğe göre yeni yıl kutlamasıdır.
KALANDAR NEDİR, NE ANLAMA GELİR?
Kalandar veya Kalanda, Türkiye'de Doğu Karadeniz bölgesinde ve Gürcistan'ın batı kesiminde eski geleneğe göre yeni yıl kutlamasıdır. Latince Calendae kelimesinden gelen Kalanda, ayın ilk günü anlamına gelir. Ay takvimini temel alan Kalandar'ın birinci günü, Miladi Takvim'e göre Ocak ayının 14. gününe tekabül eder.
"Kalanda" kelimesi yeni yıl anlamına gelir.
Kalanda, Karadeniz Bölgesinde, özellikle Trabzon ve Gümüşhane illerinde bu gecenin ayrı bir önemi vardır.
KALANDAR NE ZAMAN KUTLANIR?
Kalandar, her yıl ocak ayının 13'ünü 14'üne bağlayan gece kutlanır. Kalandarın ilk günü başkasının evine gidilmez. Yeni yılın bu ilk gününde eve ilk olarak, uğurlu olduğu sınanmış kişinin gelmesi beklenir.
KALANDA GELENEĞİNDE NELER YAPILIR?
Trabzon ve yöresinde, özellikle Maçka ilçesinde, Rumi takvime göre yeni yılın ilk ayının adı olan "Kalandar"ın ilk gecesi ve gününde, yöre halkı çeşitli etkinlikler düzenliyor. Rumi yılının ilk gecesinde yörede bazı evlerde lahana sarması, mısır ve patates haşlaması, kabak dilimi, fındık, ceviz, elma, armut, ayva gibi özel yemekler, yemişler ve çerezler hazırlanıyor.
Komşuların kapısına "çanta atma" eğlencesinin de yapıldığı Kalandar gecesinde, çeşitli hediyeler koyulan çanta, ucuna uzun bir ip bağlanarak, komşu kapısına bırakılıyor. Söz konusu çantayı açan komşu da aynı çantaya özel armağan ve çeşitli kuruyemişler koyuyor. İple çantayı geri çekerek alan kişi, bu sırada komşularının kendini görme ihtimaline karşı tanınmamak amacıyla da ilginç kıyafetler giyiyor.
KALANDAR NASIL KUTLANIR?
Kalandarın ilk 12 gününde gün sayılır. Her bir gün yılın aynı sıradaki ayıyla ilişkilendirlir. O gün havanın durumuna bağlı olarak hava tahmininde bulunulur.
Kalandar ayında gün saymak için 12 zeytin yaprağı, her biri bir ayı temsil edecek şekilde tek tek ateşe atılır. Ateşe atılan yaprak yanarsa havanın açık, yaprak alevin alazıyla savrulursa o ayın rüzgârlı olacağı kabul edilir.
Kalandar gecesi aralarında bir ananın ilki ile bir ananın küçüğü de bulunan 7 kişi evleri gezerek su, tuz ve un toplarlar. Ev ziyaretine giden kişiler kılık değiştirir, yüzlerini boyar ve üzerilerine zil, çan, kelek gibi ses çıkaran eşyalar takarlar. Ev ziyaretlerinde bir ananın ilki ile bir ananın küçüğü hiç konuşmaz, bu konuşmama mühim bir kuraldır. Yiyecek istenen evlerin sahipleri özellikle bu kişileri konuşturmaya çalışırlar, konuşacak olurlarsa ev gezmeleri yeni baştan yapılır.
Yiyecek toplama işi bitince üç yol ağzı bir yerde toplanan malzemeler yoğrulur. Yakılan ateşte bu hamur pişirilir. Pişirilen bu hamura kolos / golot denir. Bu kolostan yiyen kişi o gece evleneceği kişiyi rüyasında görür diye umulur (Bilgin ve Yıldırım, 1990).
Kalandar ayında kışlık ihtiyaçların eksik olmamasına dikkat edilir; odun, hayvan yemi, mutfak erzağı gibi temel ihtiyaçlar yeterli değilse temin edilir. Çarşıbaşı ve çevresinde kalandarcılığa koncolozculuk da denir.
Kalandarla ilgili inanış ve uygulamaların Rus işgalinden sonra bölgede yaygınlaştığı söylenir.
