İTO, ticaret için çözümlerin adresi oldu

İstanbul Ticaret Odası, Cumhuriyet ilan edildiğinde 41 yaşındaydı.

O yıllarda da neredeyse yarım asra ulaşan tecrübesiyle İstanbul tüccarının karşılaştığı sorunları çözmek için çalışan Oda’nın ilk faaliyetlerinden biri, antrepo sorununun çözümü için sahaya inmekti. Oda, tüccarın ürünlerini dünyaya tanıtmak için yüzen fuar organize etmek, Ticaret Borsası’nın kuruluşuna öncülük gibi pek çok alanda çalışmalarını devam ettirdi. 

HABER: SÜMEYRA YARIŞ TOPAL

Cumhuriyet ilan edildiğinde İstanbul Ticaret Odası, yarım asra yaklaşan tecrübeye sahipti. Tüccarın karşılaştığı sorunları ilk elden yetkililere ulaştırmak için daima sahada olan İTO, genç Cumhuriyet için de tecrübeli bir kurum olarak çözüm üretme misyonunu sürdürdü. Bu misyonla Oda, Cumhuriyet’in ilk yıllarında Ticaret Borsası’nı kurdu. Yine 1926 yılında Oda’nın finanse ettiği ‘yüzen fuar’ olarak tanımlanan Karadeniz Vapuru, 86 günlük ticaret yolculuğuna çıktı. Cumhuriyet ilan edildikten sonra İTO’nun en dikkat çekici ilk işlerinden biri de dış ticaretle uğraşan tüccarın karşılaştığı antrepo sorununun çözümüydü. Oda, artması konusunda emek verilen ihracat ve yanı sıra ithalat için mutlak gerekli olan depo konusunu özellikle takibe almıştı. Çünkü Haliç ve Boğaz girişi yük boşaltmak ve yüklemek için bekleyen gemilerle dolmuştu. Oda, resmi makamlarla temas ederek, atıl vaziyetteki ambarların bir kısmının faaliyete geçmesini sağlarken, Tophane Ambarlarını da kiralayarak, Tophane Ambarları İdaresi’ni ilk iştiraki olarak antrepo işletmeye başlatmıştı.

Aslında Oda, ihracatçı ve ithalatçı tüccarın karşılaştığı sorunların başında gelen İstanbul’daki antrepoların yetersizliğini Cumhuriyet’in ilanından yalnızca bir yıl sonra hazırladığı raporla gündeme getirmişti. Bu raporda, “İstanbul’un bugünkü teşkilatıyla kıyaslanamayacak derecede muazzam bir limanı, antrepoları ve dokları olmalı” deniyordu.  

240 MADDELİK RAPOR 

İstanbul Ticaret Odası Müşaviri ve İstanbul Ticaret Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Şefik Memiş’in Tophane Ambarlar İdaresi kitabında yer verdiği bilgilere göre; antrepo konusundaki rapor 240 maddeden oluşuyordu. Bu rapor, dönemin Ticaret Bakanlığı’na verildi. Oda’nın yoğun çalışmaları sonucunda 1926 yılında 865 sayılı Ticaret Kanunu çıkarıldı. O yıllarda bu, ‘ticaretin önünü açan kanun olarak’ tüccar tarafından sevinçle karşılandı. Aynı kanunla Oda’ya antrepo açma yetkisi de verildi. 

KREDİ İŞLEMLERİ KOLAYLAŞTI  

Oda tarafından açılan antrepolarda muhafaza edilen eşyaya karşılık emtia makbuzları ve hızlı işlem yapılabilmesi için emre yazılı senetler verilmeye başlandı. Yetkili kurum vasıtasıyla yapılan bu işlem sayesinde emtia satılıyor, aynı zamanda malların da depolanması gerçekleşmiş oluyordu. Bu depolara da umumi mağaza ismi veriliyordu. Umumi mağazacılık vesilesiyle tüccarın finans ve krediye ulaşması da kolaylaşmış oldu.

ANTREPO AÇANA KADAR 

Yeni kanunla Oda’ya antrepo açma yetkisi verilse de belli bir süre eski antrepo düzeniyle devam edildi. Ancak burada da esnaf için bir dizi sorun baş göstermeye devam etti. Tüccarın Oda’ya bildirdiği en büyük sorun, mevcut antrepolardaki vergilerin fazlalığı oldu. İstanbul Ticaret Odası, bu durum için de sahaya inerek tespitlerde bulundu ve yükleme boşaltma işlemleri ile ilgili iki ayrı rapor hazırladı. 14 Haziran 1926 tarihli raporda dünyadan örneklerle bu sistemin nasıl kurulabileceği de anlatılıyordu. 

KOMİSYON KURULDU 

Oda Meclisi’nin 2 Şubat 1927 tarihli toplantısında hazırlanan rapor okundu. Meclis içinden bu amaçla bir komisyon kuruldu. Komisyona en kısa zamanda umumi mağazalar hakkında bir yönetmelik projesi hazırlama görevi verildi. Yaklaşık 4 ay sonra yönetmelik de hazırlandıktan sonra Oda, antrepo kurmak için sorumluluk alarak, antrepo işletmesine talip oldu. 

9 AYLIK RAHATLIK

Tüccardan gelen yoğun talepler üzerine harekete geçen ve çalışmaları netice veren İstanbul Ticaret Odası, 1928 yılının ikinci yarısında Tophane Ambarlar İdaresi’ni Oda’nın bir iştiraki olarak kurdu. İstanbul Ticaret Odası Tophane bölgesinde kiraladığı depolardan müteşekkil olan Tophane Ambarlar İdaresi, 9 ay boyunca İstanbul tüccarına hizmet verdi.

Bu süreçte ambara gümrüklenmemiş ticari eşya kabul edildi. Oda’nın 9 ay süren bu hizmeti üyelerce, “Oda’nın yaptığı en hayırlı iş” olarak yorumlandı. 

FORD İÇİN VAZGEÇİLDİ

Hizmet verdiği süre boyunca İstanbul tüccarını rahatlatan Tophane Ambarlar İdaresi’ni kuracak kararname, 27 Ocak 1927 yılında Gazi Mustafa Kemal Atatürk tarafından onaylanmıştı. Özel teşebbüsün filizlenmesi için gerekli görülen antreponun kuruluş kararı hiç bekletmeden verilmişti. Ancak o yıllarda İstanbul’da bir otomobil fabrikası açmak için yer arayan Ford teşebbüsü, Oda’nın bu hizmetinde uzunca sürecek bir araya zemin hazırladı. Ford yatırımı için yer tahsis edilirken en uygun bölge olarak Tophane bölgesi seçildi. Oda da “milletin yüksek menfaatlerine uyumlu olacağı” kanaatiyle bölgeyi Ford Şirketi’ne devretti.  

ODA, TOPHANE AMBARLARIYLA DIŞ TİCARETİ CANLANDIRDI

Doç. Dr. Şefik Memiş-İstanbul Ticaret Üniversitesi İşletme Fakültesi Öğretim Üyesi: İTO, Türkiye dış ticaretinin giriş ve çıkış kapısı niteliğinde olan İstanbul’da ihracat ve ithalat ürünlerinin girişinde Osmanlı’dan başlayıp Cumhuriyet’e intikal eden ve bilhassa Cumhuriyet’in ilk yıllarında şiddetlenen liman gümrüklerindeki antrepo sorununu çözmek için büyük gayret gösterdi. Bu amaçla yasa ve yönetmelik değişikliği yaptırarak, Odalara antrepo kurup işletme hakkı verilmesini sağladı. Daha sonra da bu yetkiye dayanak hem Tophane Ambarlarını hem de Sarayburnu kıyısındaki antrepoları işletmek için müracaat etti. Ardından da Hükümetin hazırladığı kararname ile Seyrüsefian İdaresi’ne ait Tophane Ambarlarını kiralayıp idaresini üstlendi.

Oda, Tophane Ambarları için meclis içinden bağımsız bir idare kurulu kurdu ve genel sekreter atadı. Aynı şekilde gerekli tadilat çalışmaları yaptı. Çok başarılı bir yönetimle İstanbul’daki ağır antrepo buhranının hafiflemesini, neredeyse ortadan kalkmasını sağladı. Limanda bekleyen yük gemileri ve o yükleri taşımakla görevli mavnalar, yükleriyle denizde beklemekten kurtuldular. Bağımsız bütçesi ve özerk idare kurulu ile profesyonelce yönetilmesini de unutmadı. Ne var ki, 1927’de Oda’ya tahsis edilen antrepolar, Ford Şirketi’ne montaj fabrikası olarak tahsis edilmek istenince, Oda buradan kerhen çekilmek ve sözleşmesini feshetmek zorunda kaldı. Geriye İTO’nun sonraki yıllarında İstanbul’un marka değerini yükseltip ekonomiye can katacak yeni iştiraklere örnek olan köklü bir gelenek kaldı.

30 Ekim 2023 Pazartesi