İktisadi mücadeleyle gelen tam bağımsızlık

Ekim ayında 100. yaşını kutlayacak olan Türkiye Cumhuriyeti, bağımsızlık mücadelesinin en büyüğünü iktisadi hayatta verdi. “Endüstrileşmek milli davadır” mottosuyla çıkılan sanayileşme yolculuğunda, ilk 10 yılda yaklaşık 30 fabrika kuruldu. Bu fabrikaların arasında tayyare fabrikası dahi vardı.

HABER: SÜMEYRA YARIŞ TOPAL

Türkiye Cumhuriyeti, ekim ayında 100. yaşını karşılamaya hazırlanıyor. Artık yerli otomobil üreten bir ülke haline gelerek küresel ekonomideki gücünü taçlandıran Türkiye, bugün Cumhuriyet’in ilanı ile başlayan sanayileşme hamlesinin meyvelerini topluyor. Genç Türkiye Cumhuriyeti’nde tam bağımsızlığın ana damarı olarak görülen endüstrileşme hareketi, Türkiye’ye ilk 10 yılda yaklaşık 30 fabrika kazandırdı. Bunların arasında tayyare, şeker, bez, cam fabrikaları varken ulaşımda da millileşme hareketi başladı. Türkiye Cumhuriyeti’nin tam bağımsızlık için iktisadi mücadelesinin yolculuğu, ‘Yaşasın Cumhuriyet! Atatürk Döneminde İktisadi Bağımsızlığın İlk Adımları’ ismiyle İş Bankası Müzesi’nde. Sergi, yıl sonuna kadar ücretsiz olarak gezilebilecek. 

37 ÇALIŞANLA BAŞLADI 

“Endüstrileşmek milli davadır” mottosuyla çıkılan yolda, ilk adım milli sermaye oluşumuna katkıda bulunmak oldu. Bu amaçla İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararlar doğrultusunda 26 Ağustos 1924 tarihinde İş Bankası kuruldu. Ankara merkezli kurulan bankanın İstanbul şubesi de aynı yılın aralık ayında açıldı. İlk yıl çalışanların sayısı toplam 37’ydi. 

TASARRUF HAREKETİ

Genç Cumhuriyet’in ilk hedeflerinden biri de yastık altındaki yatırımları banka kasalarına aktarmaktı. Bunun için İş Bankası çeşitli kampanyalar düzenledi ve meşhur İş Bankası kumbaraları tarih sahnesine çıktı. Kumbaralar, özellikle çocukların ilgisini çekecek şekilde tasarlandı. Tasarrufu teşvik etmek için 25 Aralık 1929’da İstanbul ve 5 Ocak 1930’da Tasarruf Günü etkinliği yapıldı. 

İHRACATA KATKI 

Sanayileşme hamlesi ile bağımsızlığını perçinlemeye başlayan Türkiye Cumhuriyeti için 1929 yılı, ekonomik bunalımı zorlayıcı bir etken oldu. Söz konusu dönemde oluşan para darlığı, Türkiye’nin ihraç ürünlerine pazar bulunmasını zorlaştırıyordu. İş Bankası, Türk ihraç ürünlerine pazar bulabilmek için İş Limited, Mısır İş, İş Komimport isimli ihracat firmalarını kurdu. 

ENERJİ YATIRIMLARI 

Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk resmi yatırım alanlarını enerji oluşturdu. İş Bankası öncülüğünde maden kömürünün temini için 1926 yılında Maden Kömürü İşleri, Kozlu İstismar Merkezi Madeni şirketleri kuruldu. Bu milli enerji yatırımlarını kurşun, kükürt, krom, bakır alanlarında yapılan yatırımlar izledi. Aynı yıllarda tel, çivi, tahta, demir gibi alanlarda da yatırım yapıldı.

İLK ŞEKER FABRİKASI 

Türkiye’de ilk milli şeker fabrikası da Türkiye Cumhuriyeti’nin sanayileşme hamleleri arasında yer aldı. Yine İş Bankası tarafından 1926’da Alpullu Şeker Fabrikası açıldı. Bunu Eskişehir Şeker Fabrikası izledi. Şeker fabrikaları pancar üretimini de artırdı. Dokuma ihtiyacının karşılanması için 1925’te İpekiş, 1926’da Yüniş fabrikaları açıldı. 

CAMLA CANLANMAK 

Farklı alanlardaki sanayi yatırımları birbirinin peşi sıra geldi. Türkiye’nin ilk cam ocağı Şişecam da 1935 yılında kuruldu. Sanayileşme hareketinin önemli adımlarından biri olan Şişecam, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarından miras olarak varlığını hâlâ sürdürüyor. Fabrika, 40’ı aşan üretim tesisi, 20 bin çalışanı, 150’ye yakın ihracat gerçekleştirdiği ülke ile ilk günkü niyeti bugün de yaşatıyor. 

TOHUM ISLAHI 

Türkiye Cumhuriyeti için tarım sanayi de önemli bir kalkınma aracı olarak markaja alındı. Tarımın verimli gelişmesi için 1924 yılında Adana’da, 1926’da İstanbul’da Umumi Ziraat Laboratuvarı açıldı. Tohum ıslahı gerçekleştirilen merkezleri, Yüksek Ziraat Okulları ve bir süre sonra üniversiteye dönüşecek Ziraat Enstitüleri izledi. 

YERLİ ÜRÜNLER AVRUPA’DA

Yerli sanayi ile kendine güveni artan Türkiye Cumhuriyeti’nde bu ürünlerin yurt dışında pazarlanması için de hareket başlatıldı. Türk ürünleri, 1930’lu yılar boyunca çeşitli yurt dışı sergilerde tanıtıldı. Ayrıca 1926 yılında gezici bir ihracat merkezi kuruldu ve Karadeniz isimli seyyar gemi, Avrupa’nın 17 liman kentini 86 gün boyunca dolaştı. Seyyar fuarda baharat, boya, dokuma, porselen, maden gibi birbirinden farklı alanlarda ürünler tanıtıldı, sipariş alındı. 

STRATEJİK ALANLAR

Türkiye Cumhuriyeti’nin stratejik sanayi atılımlarından birini de çimento ve kağıt oluşturdu. Yerli sermaye ile ilk çimento fabrikası, 1926’da Bakırköy’de kuruldu. 

Bir diğer stratejik alan da kağıt olarak belirlendi ve 18 Nisan 1936’da SEKA kağıt fabrikası selüloz hammaddeli kağıt üretimine başladı. Selüloz girdi olarak kullanılarak bir de suni ipek fabrikası kuruldu. İlk yatırımların ardından 1931 yılında Kayseri Tayyare Fabrikası kuruldu.

YIL SONUNA KADAR ÜCRETSİZ

Yıl sonuna kadar ücretsiz olarak gezilebilecek sergide, Türkiye İş Bankası ve çeşitli kurumların arşivleriyle birlikte aile yadigarlarından müteşekkil objeler yer alıyor. İş Bankası bünyesinde kullanılan aletler, fotoğraflar, birikim kumbaraları, çeşitli el yazması belgeler, ilk fabrikaların küçük numuneleri ve Cumhuriyet’in ilk yıllarına ait insan manzaralarının da görülebildiği sergide, toplam 2 bini aşkın belge bulunuyor. Serginin küratörlüğünü Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi’nden Dr. Öğr. Üyesi Murat Koraltürk gerçekleştiriyor.

10 Nisan 2023 Pazartesi