HABER: ADEM ORHUN
Pandemide petrol fiyatlarındaki tarihi tırmanışın ardından Ukrayna savaşıyla patlak veren enerji krizi, küresel enflasyonu iyice körükledi. Özellikle doğalgaz tedarikinde yaşanan sorunlar, AB ülkelerinde elektrik faturalarını katladı, sanayi üretiminde devamlılık endişesine sebep oldu.
Türkiye ise kaynak çeşitlendirme çalışmaları, yeni depolama tesisleri ve yenilenebilir enerji yatırımlarıyla arz güvenliğinde sorun yaşamayan ender ülkelerden biri durumunda. Hatta Karadeniz gazının mart ayında sisteme verilecek olması, üretim maliyetinde ve ihracatta olumlu sinyalleri artırıyor.
ENFLASYONİST BASKI
Ancak enerjide fiyat artışlarının enflasyonist baskısı Türkiye’yi de etkilemiş durumda. Dış ödemelerinin önemli bir kısmını enerji kaynaklarının ithalatına ayıran Türkiye’nin yıllık enerji faturası 40-50 milyar dolardan 100 milyar dolara yükseldi.
Türkiye’deki fiyat artışları, küresel fiyat artışlarının yanı sıra döviz kuru seviyesindeki değişimden de etkileniyor. İthal edilen doğalgaz miktarı, önceki yıllardakine yaklaşık seviyelerde olmasına rağmen, maliyetinin katlanması bu iki gelişmenin sonucu olarak değerlendiriliyor.
GAZIN YÜZDE 99’U İTHAL
Doğalgaz ve kömürdeki küresel fiyat artışı, elektrik fiyatındaki artışın yüzde 90’ını oluşturuyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez’in, 2023 yılı bütçe sunumunda paylaştığı bilgiye göre Türkiye, tükettiği doğalgazın yüzde 99’unu, petrolün ise yüzde 92’sini ithal ediyor. Bakan Dönmez’in ifadesiyle, “Bu sebeple dünyada gerçekleşen olaylar ve makul gerekçelerle açıklanamayan yüksek enerji fiyatları ister istemez ülkemizi de etkiliyor.”
TİCARETİ ETKİLİYOR
Diğer taraftan, enerji dilimindeki artış dış ticaret dengesini de etkiliyor. Dış ticaret verilerini değerlendiren Ticaret Bakanı Mehmet Muş’un açıklamasına göre, “İthalattaki artış, büyük oranda küresel enerji fiyatlarından kaynaklanıyor.”
Öte yandan, anormal seviyelere çıkan enerji fiyatlarının bireysel tüketiciye olan etkisini azaltmak için devlet desteği uygulanıyor. Devlet, önceki yıl elektrik ve doğalgazda 100 milyar liralık sübvansiyon yaptı. Mesken aboneleri için elektrikte yüzde 50, doğalgazda yüzde 75 devlet desteğiyle arz sağlanıyor.
YERLİ KAYNAK
Türkiye, enerjideki bu döngüyü kırmak için uyguladığı milli enerji politikasının sonuçlarını almaya başladı. Karadeniz’de yeni doğalgaz rezervi keşfedilmesi, halen Sakarya açıklarında ve Filyos’ta yürütülen çalışmaların çapının genişleyeceğini gösteriyor. Karadeniz gazında tam kapasiteye geçilmesiyle 2026 yılında, tüketilen gazın yüzde 25-30’unun yerli kaynaklardan sağlanması mümkün olacak. Böyle bir gelişme, sanayicinin maliyetlerini düşürdüğü gibi ihracatı, döviz kurunu ve enflasyon hesaplarını da etkileyecek. Üretim maliyetlerinin düşmesi, ticarette büyük avantaj kazandıracak. Bu gelişmenin de ihracatta yeni rekorlar kırılmasını sağlayacağı bildirildi.
İTHAL EDİLMİŞ ENFLASYONA FREN
Petrol ve gaz analisti Doç. Dr. Sohbet Karbuz, petrol ve kömür krizleri yaşayan dünyanın ilk kez doğalgaz krizi yaşadığına dikkat çekti. Karbuz, yaptığı değerlendirmede şunları söyledi: “Üç emtiada birden yaşanan bir kriz görüyoruz. Enerji ithalatı, elektrik faturalarının patlamasında doğrudan rol oynadı. Üretim ve ihracat yapanlar için bunun yansıması ithal edilmiş enflasyondur. Enerjinin ithalattaki payı cari açığa doğrudan yansıyor. Karadeniz gazının katkısı ne olursa olsun Türkiye için çok önemli bir kazanımdır. Türkiye’nin böyle bir devasa operasyonu, 33 ay gibi kısa bir sürede gerçekleştirmesi takdire şayan bir başarıdır. TPAO, kendi evinde çok büyük tecrübe sahibi oluyor. Bu tecrübeyle diğer pazarlara açılma konusunda avantaj elde edecektir. O bölgede elde edilen tecrübe, insan yetiştirmeye ve bu konuda bir yan sanayinin gelişmesine imkan sağlayacaktır. Bu alanda servis veren şirketlerin de geliştirilmesi açısından bir başlangıç olacaktır. Sakarya açıklarından ne kadar gaz çıkarılırsa, o kadar gazın ithalatını kesmiş ve dışarıya o tutarda döviz aktarmamış oluruz. Enflasyon konusunda dolaylı etkisi olur, ancak cari açığın kapatılmasına katkısı öne çıkacaktır.”
SANAYİDE MALİYET AVANTAJI SAĞLAR
Karadeniz’deki gazın mart ayında karaya çıkarılacağına dikkat çeken ekonomist Hikmet Baydar, açıklanan rezervin, halen tüketilenin yüzde 25-30’unun yerli kaynaktan temini anlamına geldiğini belirtti. İthal gaza ödenen dövizin yüzde 25’inin Türkiye’nin elinde kalacağını vurgulayan Baydar, şunları söyledi: “Böyle bir gelişme döviz kurunun kontrol altında tutulması için önemli bir güç sağlayacak. Bu kaynak yurt dışı borç ödemelerinde de Türkiye’nin elini rahatlatacak. Dolayısıyla döviz kurunun ekonomi ve enflasyon üzerindeki baskısının azaltılması imkanı oluşacak. Karadeniz gazının büyük ihtimalle sanayiciye ucuz verileceğini tahmin ediyorum. Bu şekilde bir uygulama, ihracatta yeni rekorlar kırılmasını sağlar. Çünkü üretimde maliyet avantajı ihracatçının elini kuvvetlendirecektir. Bunların, gelir artışı ve enflasyonun düşmesinde olumlu etkisi olur. İthalatta enerji ve altını çıkardığımızda aslında cari fazla veriyoruz. Yerli kaynakla birlikte bu da artacak. Diğer taraftan, altın ithalatı konusunda endişeler yersiz. Altın likit varlıktır. Türkiye hem altın alarak hem de liralaşma politikasıyla pozisyon alıyor.”
KÜRESEL FİYAT ARTIŞLARININ SEYRİ
- Brent petrolünün varil başına fiyatı 2020 yılında ortalama 42 dolardı. Temmuz 2021’de 100 doları aşan petrol, 7 Mart 2022’de 139 doları görerek, 2008 tarihinden beri en yüksek değere ulaştı.
- Spot doğalgaz fiyatlarında da benzer bir artış yaşandı. 2020 yılında 115 dolar olan 1.000 metreküplük doğalgazın TTF* fiyatı
30 Ağustos 2022’de 3 bin 332 dolara ulaştı.
- Kömürde de aynı seyir yaşandı. 2020 yılında ortalama 50 dolar olan Rotterdam kömürünün tonu 7 Mart 2022’de
465 doları gördü.
*(TTF: Hollanda merkezli sanal doğalgaz ticaret noktası)
DOĞALGAZ TÜKETİMİNDE PAYLAR
Doğalgazın yüzde 32’si konutlarda, yüzde 26’dan fazlası sanayide kullanılıyor. Elektrik santrallerinin kullandığı gaz da dikkate alındığında sanayi tüketimi öne çıkıyor. Geçen yılın dokuz aylık verilerine göre, elektrik üretiminde doğalgaz yüzde 22, yenilenebilir yüzde 44, kömür ise yüzde 32 oranında paya sahip.
