En eski hammadde en yeni gündem

Dünyanın çeşitli bölgelerinde çok eski dönemlerden beri lifi ve tohumu için kullanılan kenevir, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bu konuya dikkat çekmesi ile yeniden gündeme geldi. Tarihi kayıtlara göre Çin’de yaklaşık 4 bin 500 yıl önce yetiştirilmeye başlanan, M.Ö. 700’lü yıllarda da Anadolu’da ekimi ve hasadı yapılan mucize bitki, ekim planı güncellemesiyle itibarını yeniden kazandı. Endüstriyel kenevir olarak kabul edilen türün, Türkiye’de ilk etapta kağıt endüstrisinde kullanılması bekleniyor.

Kenevir, Anadolu’da dokumanın ana malzemesi olarak kullanılıyordu. Tarihçi Erhan Afyoncu’nun verdiği bilgilere göre, kenevir Osmanlı döneminde kendir, kettan gibi isimlerle anılıyordu. Osmanlı donanmasının ihtiyaç duyduğu urgan, halat gibi malzemeler bu bitkiden üretiliyordu. O yıllarda kenevir Karadeniz bölgesinde; Samsun, Sinop, Amasya, Ordu, Trabzon gibi bölgelerde yetiştiriliyordu.

RİZE BEZİ

Özellikle geleneksel Rize bezinin ana maddesini kenevir bitkisinden üretilen iplik oluşturuyordu. 16. yüzyılda Taşköprü’de 90 ton, Tokat’ta 20 ton, Trabzon’da 700 ton kenevir üretiliyordu. Hatta Evliya Çelebi, Samsun civarındaki halkı ‘kendirciyândır’ diye tanımlıyor.

İSMİNİ VERDİ

Anadolu’da özellikle halat ve kumaşın ana malzemesi konumunda olan kenevir, Kastamonu’da bir hana ismini bile vermişti. Kendir Hanı, Osmanlı İmparatorluğu’nun sonuna kadar canlılığını koruyan kenevir ticaretinin merkezi konumunda olmuştu. Ayrıca Samsun Limanı’ndan söz konusu ürünün ihracatı da yapılıyordu. Ancak dünya kenevir ticareti 1930’lu yıllardan sonra giderek yavaşladı. Türkiye, kenevir ticaretini sınırlayan anlaşmaya 1931’de imza attı. Giderek azalan kenevir üretimi 1980’li yıllarda yıllık 14 bin tona, 2017’de ise 1 tona kadar geriledi.

DÜNYADA GÜNDEM

Uyuşturucu madde üretiminde de kullanılan medikal kenevirden dolayı, adı kara listeye alınan endüstriyel kenevire, yalnızca Türkiye’de değil tüm dünyada iade-i itibar yapılıyor. Yeditepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Veysel Ulusoy’un ABD tarım politikaları üzerine yaptığı araştırmaya göre ABD’de de kenevir serbest hale geldi. ABD’de geçen yılın son günlerinde kenevir üretimde sınırlama kaldırıldı ve 2018-2022 tarımsal politikaları arasına girdi. Dünyada bu alandaki liderlik ise Fransa’da. Fransa’nın 14 bin 500 hektarlık kenevir üretimini, 3 bin 500 tonla Estonya, 2 bin 450 tonla Rusya takip ediyor.

HANGİ KENEVİR?

Bilinen 100’e yakın çeşidi olan kenevirin üç türünün yaygın kullanımı bulunuyor. Bunlar, Cannabis İndica, Cannabis Sativa, Cannabis Ruderalis. Bu türler yeterince araştırılmadığı için genellikle kenevirin tüm çeşitlerinin zararlı olduğu düşünülüyor. Oysa Cannabis İndica olarak da bilinen endüstriyel kenevir çok çeşitli üretimler için stratejik bir hammadde konumunda.
Olumsuz algı nedeniyle dünyada ekim alanları sınırlandırılan kenevirin ekim alanları 1990’da 63 bin hektarken, bu rakam 2017’de 26 bin hektara geriledi.

KÖYE DÖNÜŞ ÜMİDİ

Türkiye’de 1930’lu yıllardan beri ekim alanları gittikçe azalan kenevir için 2016’da yeni bir düzenleme yapıldı. Kenevir için 1990’da yayınlanan bir yönetmelikle; İzmir, Uşak, Kütahya, Burdur, Antalya, Sinop, Kastamonu, Samsun, Yozgat, Rize gibi 19 ilde ekim serbestisi bulunuyordu. Yeni düzenleme ile bilimsel araştırma amacıyla yapılacak çalışmalar için bir takım serbestlikler getirildi. Bu bağlamda 2017’de Karadeniz Bölgesi Kenevir Araştırması Güdümlü Projesi (TAGEM/BÜGEM) yürütülmeye başlandı. Stratejik hammadde olarak görülen endüstriyel kenevirin planlı üretiminin Türkiye için köye dönüş projesi de olabileceği belirtiliyor.

KAĞITTA KENEVİR MUCİZESİ

Türkiye’nin özellikle kağıt sektöründe ithalatçı konumundan kurtulması için gündeme gelen kenevirin, bu alanda mucize olduğu düşünülüyor. Zira bir dönüm kenevirden 4 dönüm ağaca eş kâğıt üretilebiliyor. Kenevirden üretilen kâğıt, 8 defa geri dönüştürülebilirken, ormandan üretilen kağıt, 3 kez geri dönüşüme gidebiliyor. Kâğıt üretimi için bir ağacın 20-25 yılda yetişmesi beklenirken kenevir 4 ayda kâğıt olabilecek seviyeye geliyor.

ENDÜSTRİYEL VE MEDİKAL KENEVİR YANLIŞ ANLAŞILDI

Kenevirin kullanım alanları ile son dönemde yanlış bazı algılar da oluştu. Endüstriyel kenevir ile medikal kenevir karıştırıldı. Bu nedenle kenevirin ilaç ve kozmetik sanayinde de kullanılacağı iddia edildi. Ancak ekim sınırlamaları gevşetilen kenevir, aslında endüstriyel kenevir. Bu tip kenevirin kullanım alanları şöyle:

• Plastik sanayi
• Uçak ve kaporta kanatları
• Kâğıt
• İplik ve kumaş
• Mobilya l Bina kaplaması
• Gemi gövdesi
• Otomotiv l Kiremit
• Enerji

KAYITLI ÇİFTÇİLER

Mucize bitki olarak kabul edilen kenevirin ekim alanları 1990’da yayınlanan yönetmelikle belirlendi. Bu yıldan sonra ekim alanlarına yeni bölgeler eklenmezken, 2016’da ekim yapacak çiftçiler ile ilgili şartlar yenilendi. Buna göre 2016’dan bu yana kenevir ekimi yapmak isteyen çiftçilerde Çiftçi Kayıt Sistemi’ne (ÇKS) dâhil olma şartı aranıyor.

KİM NE YAZDI?

Sabah-Erhan Afyoncu: Uyuşturucu özelliğinden dolayı birçok ülkede yasaklanmıştır. Ama kenevir kumaş, ip, denizcilik malzemeleri, kozmetik ilaç, otomobil kaportası, sabun, selüloz gibi birçok şeyin üretiminde kullanılır. (13 Ocak 2019)

Habertürk-Fatih Altaylı: Medya aracılığıyla, marihuana sözcüğüyle birlikte keneviri, insanların beynine, zehirli bir uyuşturucu olarak kazıdılar. Kenevir bazlı ilaçlar piyasadan çekildi, bunun yerini bugün kullanılan kimyasal ilaçlar aldı. Kâğıt üretimi için, ormanlar katledildi. Ve derken dünyamızı plastik çöplerle, zararlı atıklarla donattık… (16 Ocak 2019)

Yeni Akit-Abdurrahman Dilipak: Bıçağın da kötü kullanımı tehlikelidir. Ama bıçağı yasaklamıyoruz. Hint kenevirini niye yasaklıyoruz o zaman. (20 Ocak 2019)

Sözcü-Soner Yalçın: Kenevir, ABD’de 1930’larda yasaklandı. Başını çeken isimler dikkate değer. Biyoyakıt olan kenevir yağı petrol dünyasının en büyüğü Rockefeller ailesinin en büyük düşmanıydı. William R. Hearst, ABD’de gazete, dergilerin çoğunun sahibiydi. Ormanları vardı ve kâğıt üretiyordu. Eğer kenevirden kâğıt yapılırsa, milyonlarını kaybedebilirdi… Kenevir bu vesileyle ölüm bitkisi ilan edildi.(19 Ocak 2017)