Ancak e-ticaret ekosistemindeki büyük firmaların ellerindeki imkanı, hem kendi satıcılarına hem de müstakil firmalara karşı kullanma riski ekosistemi tehdit ediyor. Kamu otoriteleri de soruşturmalar, mali ve hukuki düzenlemeler yoluyla haksız rekabeti önleyecek yeni adımlar atıyor.
HABER: ADEM ORHUN
Geçen yıl e-ticaretin global satışlar içindeki oranı yüzde 22’ye ulaştı. Ancak bu hızlı büyüme sırasında hem coşkulu hem sancılı bir süreç yaşanıyor. Pazara girenlerin sayısı ve işlem hacmi arttıkça, haksız rekabeti önlemeye yönelik kurallara olan ihtiyaç da artıyor. Çünkü dijitalleşme ve çevrimiçi reklamlar, dev teknoloji firmalarına olağanüstü imkanlar sağlıyor. Bu imkanlar da hemen her yerde ticarete ve rekabete çıkıyor.
e-ticaret ekosisteminde güçlü pozisyon alan, hatta kendi platformunda kendi kurallarını ve komisyonlarını uygulayan firmalar, hem satıcılar hem de müşteriler üzerinden birçok gelir kanalı oluşturdu. Bu gelişmelerin, suistimale ve haksız rekabete sebep olup olmadığı konusunda tartışmalar, daha çok global markalara karşı açılan soruşturmalarla gündeme geliyor. Dijital müzik ve eğlence platformları dahi iş modellerinin ucu nihayetinde ticarete ve uluslararası rekabete vardığı için bu soruşturmaların ve regülasyon çalışmalarının muhatabı oluyor. Bu müdahalelerle büyük balığın küçük balıkları yutmasına yol açacak ortamın oluşması önlenmeye çalışılıyor.
ANTİTRÖST ŞİKAYETİ
Bu konudaki en son gelişmelerden biri, Apple firmasıyla ilgili oldu. Avrupa Birliği Komisyonu Apple’a müzik uygulamalarının dağıtımında ‘hakim konumunu kötüye kullandığı gerekçesiyle’ 1.8 milyar Euro para cezası verdi.
Bu cezaya sebep olan ise İsveçli mobil müzik yayıncısı Spotify’ın şikayetiydi. Podcast yayıncısı firma, Apple aleyhinde antitröst şikayetinde bulunmuştu. AB Komisyonu’nun açıklamasında, Apple Store üzerindeki uygulama geliştiricilerin, ‘alternatif ve daha ucuz müzik abonelik hizmetleri hakkında bilgilendirmelerini engelleyen kısıtlamalar getirdiğinin’ tespit edildiği belirtilerek, bunun AB kurallarına aykırı olduğu kaydedildi. Bu son örnekte olduğu gibi hakim durumun kötüye kullanıldığına dair şikayetler, soruşturmaları ve peşi sıra yeni regülasyonları (mevzuat düzenlemelerini) beraberinde getiriyor.
TÜRKİYE HAREKETE GEÇTİ
Türkiye’de de büyük küçük her çaptaki firma dijital mecralara yönelirken, e-ticarette hem hacim hem sorunlar büyüyor. Bu kapsamda Rekabet Kurumu, 2020 yılında e-pazaryeri platformları hakkında ‘sektör incelemesi’ başlatmıştı. İnceleme kapsamında; e-pazaryerlerinin işleyişinin, pazardaki rekabet düzeyinin, satıcılar ile pazaryerleri arasındaki ilişkiler ile tüketicilerin karşı karşıya oldukları etkilerin rekabetçi bakış açıyla ele alınmasına yönelik satıcı ve tüketici anketleri yapıldı. Sektör oyuncularından, bu şirketlere hizmet sunan kargo şirketlerinden ve kamu kurumlarından bilgi talep edildi. Kurum, 2021 yılında ön raporunu yayınladı. Ön raporun ‘mevcut rekabet hukuku kurallarının platformlar bakımından uygulanmasındaki belirsizlikleri ortadan kaldırmak ve uygulamayı güçlendirmek üzere ikincil mevzuatın gözden geçirilerek güncellenmesi’ önerisi doğrultusunda ikincil mevzuatın gözden geçirilmesinin yerinde olacağı açıklandı.
PAZARYERLERİNE SORUŞTURMA
Bu çalışmaların peşi sıra Rekabet Kurumu, Kasım 2023’te Türkiye’deki e-ticaret devleri diye nitelendirilen şirketler hakkında soruşturma açtı. Buna göre Amazon Türkiye, Trendyol ve Hepsiburada hakkında Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un ihlal edilip edilmediğinin tespit edilmesi amacıyla soruşturma açıldığı bildirildi. Bununla ilgili çalışmanın devam ettiği kaydedildi.
DİJİTAL REKLAM
Yine geçen yıl rekabet ihlaline yönelik yapılan bir inceleme de dijital mecralar hakkında oldu. Rekabet Kurumu geçen yıl, ‘Çevrimiçi Reklamcılık Sektör İncelemesi Ön Raporu’nu da yayınladı. Çevrimiçi reklamcılık, 2021 yılında televizyon reklamcılığını geride bırakarak, reklam harcamalarından en çok pay alan mecra haline gelmişti. Reklamcılık hizmetlerindeki bu büyüme, tedarik zincirinin işleyişinde ve rekabetçi parametrelerde değişikliklere neden oldu. Görüntülü reklamcılık pazarında META, arama bazlı reklamcılık pazarında ise Google hakim konuma geldi. Rekabet Kurumu’nun incelemesine sebep olan ise bu firmaların, topladıkları veriyi kullanma şekilleri oldu. Çevrimiçi reklamcılıkta toplanan ve işlenen veri türleriyle Google ve META’nın aktif oldukları ekosistemler çerçevesinde topladıkları veriler, diğer teşebbüslerce toplanan veriler ile karşılaştırılarak incelendi. Buradaki dijital çözümlerin faydası kabul edilirken incelemenin ön raporunda ‘hedefli reklamcılığın faydaları ile zararları arasında optimal bir denge kurulmasının sektör bakımından elzem olduğu düşünülmektedir’ denildi.
EŞİK DEĞERLER GÜNCELLENDİ
Bu arada Türk e-ticaret ekosisteminde yeni düzenlemeler yapılıyor. Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kapsamında işletmelerin lisans, reklam, indirim, bağımsız denetim, veri taşıma ve kullanma gibi yükümlülükleri düzenlendi. Bu yükümlülükler için de parasal sınırlar belirlendi. Elektronik ticaret aracı hizmet sağlayıcıların (ETAHS) ve elektronik ticaret hizmet sağlayıcıların (ETHS) uyması gereken yükümlülüklerin belirlenmesi amacıyla oluşturulan bu parasal eşikler güncellendi. Önceki hafta Resmi Gazete’de yayımlanan karara göre, söz konusu eşik değerlerin tutarı artırıldı. Yeni parasal eşik değerlerle, net işlem hacmi 33 milyar TL’nin üzerinde olan platformlar, elde ettiği verileri, sadece aracılık hizmetlerinin sunulması amacıyla kullanacak, rekabette ise kullanamayacak. Cirosu çok büyük firmalara yönelik bu sınırlamaların, hem uyum sürecindeki ihtiyaçlar kapsamında hem de sektörde bazı firmaların hakim durumunu kötüye kullanmasının ve tekelin önlenmesi için atıldığı ifade edildi. Uzmanlar, bu düzenlemeyle işlem hacmine göre çok büyüklerle küçük ve orta büyüklükteki e-ticaret firmalarının kategorize edildiğini, bu şekilde en büyüklerin yükümlülüklerinin arttığını dile getirdi.
KOMİSYON VE MASRAF
Öte yandan, bireysel ve KOBİ sınıfındaki satıcılar, bazı e-ticaret platformlarındaki yüksek komisyonlar ve masraflı uygulamalar sebebiyle mağduriyet yaşıyor. Ayrıca bu platformların kişisel verileri hem iş ortaklarının hem de hizmet verdiği satıcıların önüne geçecek şekilde kullandığı yönündeki şikayetler de arttı. Birçok sektör derneği ve ilgili kurumlardaki toplantılarda gündeme gelen bu şikayetler, ilgili bakanlıkların da ajandasına girdi.
Firmaların ve girişimcilerin elektronik imkanlarla ticarete atılması, hatta e-ticaret yaparak döviz getirici faaliyetlerinin artırılması için özellikle son iki yıldır art arda düzenlemeler yapan, teşvikleri de artıran devlet, denetim ve düzenleme konusunda da yeni çalışmalar yürütüyor. e-ticaret ekosisteminde tekel benzeri oluşumların önlenmesi için yeni regülasyonların yolda olduğu kaydedilirken, rekabet soruşturmalarının sonuçlarının açıklanmasının ardından da bu yönde yeni adımların atılacağı belirtildi.
BU YILKİ CİRO HEDEFİ 2.7 TRİLYON LİRA
Türkiye’de de hacmi hızla büyüyen e-ticaretin genel ticaret içindeki payı yüzde 20’yi aştı. Geçen yılın ilk altı ayında verilen sipariş sayısı 2 milyar 556 milyon adet oldu. Geçen yılı 1.6 trilyon lira ciroyla tamamlayan e-ticaret sektörünün 2024 sonu ciro hedefinin (e-ihracat dahil) 2.7 trilyon lira olduğu bildirildi. Konu hakkında bir açıklama yapan Elektronik Ticaret İşletmecileri Derneği (ETİD) Başkanı Hakan Çevikoğlu, şunları söyledi: “Sektörün daha fazla büyüyeceğini, bunu da e-ihracat ağırlıklı olarak yapacağını öngörüyoruz. Dünya ortalamasına bakıldığında e-ticaret üzerinden yapılan alışverişte 4 paketten biri, Türkiye’de ise her 20 paketten biri yurt dışına gidiyor. Ticaret Bakanlığı da e-ihracatın yüzde 1.5 olan payının 10 yıl içinde yüzde 10’a çıkarılmasını hedefliyor” dedi.
ÖLÇEĞE GÖRE YÜKÜMLÜLÜK
Mevzuattaki düzenlemelere göre, e-ticarette haksız uygulamalar yasaklandı. Parasal eşik değerlerle, e-ticaret hizmet sağlayıcı ve e-ticaret aracı hizmet sağlayıcılar ölçeklerine göre sınıflandırıldı ve buna göre sorumlulukları belirlendi. Belirli ölçekteki e-ticaret oyuncularına lisans alma yükümlülüğü getirildi. e-ticaret ekosistemindeki her oyuncu için yükümlülükler getiren yeni e-ticaret mevzuatına uyum büyük önem arz ediyor.
E-TİCARET YAPAN İŞLETMELERİN YÜZDE 38’İ İSTANBUL’DA
Ticaret Bakanlığı’nın raporuna göre e-ticaret faaliyeti yürüten işletmelerin yüzde 37.9’u İstanbul’da yer alıyor. Bunu Ankara (yüzde 9.2), İzmir (yüzde 7.3), Bursa (yüzde 4.6), Antalya (yüzde 3.3), Konya (yüzde 2.4) ve Kocaeli (yüzde 2.3) illeri takip ediyor.
