Uzmanlar, koşulların artık 2022’deki enerji krizinden farklı olduğunu belirtiyor. Avrupa’nın gaz ithalatında payı yüzde 41’e çıkan LNG’nin artan etkisine de dikkat çekiliyor.
HABER: ŞEREF KILIÇLI
Avrupa doğalgaz piyasaları, Rusya-Ukrayna savaşındaki gelişmeler ve Norveç’in enerji altyapısındaki bakım çalışmaları sebebiyle ağustos ayında yeni bir yukarı yönlü hareket yaşadı. Doğalgaz fiyatları, özellikle Rusya’nın Suca şehrini de kapsayan Kursk bölgesinde başlayan çatışmalar sonrası tırmanan jeopolitik gerilimin etkisiyle 8 ayın en yüksek seviyesine ulaştı. Ukrayna, Mayıs 2022’de, Avrupa’ya giden Rus doğalgazının üçte birinin geçtiği Sohranivka dağıtım noktasında sevkiyatı durdurmuştu. Suca gaz giriş noktası, Rus gazının Ukrayna’ya tek giriş noktası konumunda ve buradan Ukrayna sistemine giren doğalgaz Avrupa Birliği’ne (AB) de gönderiliyor.
UKRAYNA GÜZERGAHI
Öte yandan, Rus enerji şirketi Gazprom, geçen yıl bu güzergah üzerinden yaklaşık 14.9 milyar metreküp gaz sevkiyatı gerçekleştirdi. Avrupa Birliği İstatistik Ofisi Eurostat’a göre bu miktar, AB’nin geçtiğimiz yılki toplam gaz tüketiminin yaklaşık yüzde 4.5’ini oluşturdu. Gazprom’un Suca noktasından günde ortalama 42 milyon metreküp doğalgaz sevkiyatı yaptığı kaydediliyor. Ancak Rus Gazprom ve Ukrayna’nın Naftogaz şirketi arasındaki mevcut transit anlaşması 2024 sonunda sona erecek. Geçen yılın ikinci yarısında Rusya’nın Avrupa’ya yaptığı boru gazı sevkiyatının yüzde 48’i bu sistemden, yüzde 52’si ise TürkAkım boru hattı üzerinden gerçekleştirilmişti.
NORVEÇ’TEKİ ÇALIŞMALAR
Geçtiğimiz yıl AB’nin doğalgaz ihtiyacının yüzde 30’unu Norveç karşıladı ve arzın üçte ikisini petrol ve gaz şirketi Equinor sağladı.
Norveçli Equinor’un, Rus Gazprom’un yerini alarak Avrupa’nın ana gaz tedarikçisi haline geldiği belirtiliyor. Yeni yatırımlar kapsamında, Norveç hükümeti Haziran 2023’te 19 petrol ve gaz sahasının geliştirilmesini de onayladı. Bunlardan üçü Equinor tarafından alındı, dokuzu Norveç enerji şirketi Ake’nin yönetimi altında geliştirilecek. Geri kalanı da Alman Wintershall Dea ve Avusturyalı OMV’nin liderliğinde yürütülecek. Diğer taraftan, AB’nin en büyük doğalgaz tedarikçisi olan Norveç’teki bakım çalışmaları ve kesintiler de piyasaları etkiliyor. Norveç’teki günlük üretim kesintilerinin ağustos sonuna kadar 130 milyon metreküpü aşması öngörülüyor. Bu rakam, temmuzun son haftasında günlük 20 milyon metreküpün altındaydı.
PETROL DE ETKİLİ
Süreci, İstanbul Ticaret’e değerlendiren Türkiye Enerji Stratejileri ve Politikaları Araştırma Merkezi (TESPAM) Başkanı Oğuzhan Akyener, şöyle konuştu: “Norveç’teki bakım çalışmaları hem boru hatlarında hem oradaki kara tesislerinde kendi rutin takviminde gerçekleştiriliyor. Norveç’ten Avrupa’ya giden kapasitesi yüksek boru hattı, aynı zamanda yeni bir hat. Bu sebeple öyle uzun vadeli aylar süren bir bakım çalışması olacağını düşünmüyorum. Norveç’in boru hattındaki bakım çalışmaları fiyatlarda geçici bir artışa sebep olabiliyor. Avrupa piyasaları, spot ağırlıklı piyasa fiyatı endeksli modelle işlediği için bu tarz bakım çalışmaları ve günlük arz kesintileri dahi fiyatları yükseltebiliyor. Küresel olarak bakıldığında ise Ortadoğu’daki gerilimler, Rusya ve Ukrayna arasındaki çatışmalar petrol fiyatlarını da artırıyor. Bu artış da doğalgaz piyasalarındaki fiyatları direkt etkiliyor. Yani petrol fiyatları da artırıcı bir etken olarak düşünülebilir.”
RUSYA’NIN LNG İHRACATI
Rusya-Ukrayna savaşındaki gelişmelerin yeni bir enerji krizine neden olup olamayacağı konusunda ise Akyener, şu analizi yaptı: “Kursk bölgesindeki çatışmaların Suca gaz dağıtım merkezinde yoğunlaşması, yerin altındaki korunaklı boru hattından daha ziyade kompresör istasyonlarını etkileyebilir. Bir saldırı düzenlenmesi arzı değiştirebilir. Ukrayna üzerinden sevkiyat hacimsel anlamda düşmüştü. Rusya da artık Ukrayna üzerinden sevkiyat konusunda ısrarcı değil. Alternatif güzergahlar oluştu. Öte yandan Rusya, Avrupa’ya önemli miktarda LNG (sıvılaştırılmış doğalgaz) ihracatı yapıyor. Hatta Avrupa’nın tedarik ettiği LNG’nin yüzde 18 kadarı Rusya’dan gidiyor. Bu da önemli bir faktör. Bunların yanı sıra Avrupa’daki yeraltı doğalgaz depolarının doluluk oranları yüzde 95’lerin üzerinde. Fiyatlar bölgedeki krizler veya bakım çalışmaları sebebiyle anlık yükselebilir. Ancak 2022’deki gibi bir enerji krizini ve doğalgaz fiyat krizini beklemiyorum.”
TAVAN FİYAT UYGULAMASI
Avrupa açısından bakıldığında doğalgazda stokları doldurmanın yanında LNG ithalat kapasitelerini genişletmelerinin de önemli olduğunu belirten TESPAM Başkanı Oğuzhan Akyener, “Tabii bu süreçte ABD’nin birçok yeni enerji tesisi tamamlandı. ABD, artık fazlasıyla LNG arz edebilir durumda. Süreci sadece LNG vasıtasıyla yönetebilirler demiyorum. Zor duruma düşüldüğünde Rusya’dan gelen doğalgaz boru hatları kapansa bile fiyatlar yükselir fakat 2022’deki gibi çok yükselmez. Ayrıca Avrupa’da doğalgaz fiyatlarına tavan fiyat uygulamasını getirmişlerdi. Özellikle tavan fiyat uygulaması enerjide çok büyük krizlerin yaşanmasına engel olabiliyor. Genel anlamda LNG’ye bağlı sistem çalışıyor ve sistemi LNG tedarikleri kurtarıyor” dedi.
KÖTÜ SENARYO İHTİMALİ ZAYIF
Yeni bir enerji krizine götürecek kötü senaryonun ancak LNG piyasalarında çok büyük dalgalanmalar olursa gerçekleşebileceğini belirten TESPAM Başkanı Oğuzhan Akyener, şöyle devam etti: “Peki, LNG piyasalarında çok büyük dalgalanmalara ne sebep olabilir? Kış çok sert geçer, Çin ve Japonya piyasasındaki doğalgaz talebi adeta uçar, kömür üretimi ve sevkiyatı sekteye uğrar, kömür piyasaları yeniden büyük krize girer. Devamında bu durum tüketicileri direkt olarak LNG talebine yönlendirir ve LNG talebinde çok hızlı bir yükseliş olur, üretici ülkeler karşılayamazlar. Neticede ise Asya piyasalarında başlayan enerji açlığı direkt olarak Avrupa’nın tavan fiyat uygulamasına rağmen yeterli doğalgaz bulamamasıyla sonuçlanır. O zaman Avrupa’da tavan fiyatı da yukarı çekmek durumunda kalır. Bu kötü senaryo gerçekleşirse, enerji krizi olarak karşımıza çıkar. Çok sıra dışı iklim koşulları olmadığı sürece böyle bir kötü senaryonun gerçekleşmeyeceğini düşünüyorum. Şu an için tehlike gözükmüyor. LNG tedariki konusunda bir aksama yok ve sistem yönetilebilir durumda.”
RUSYA AB’NİN 3. TEDARİKÇİSİ
Avrupa Komisyonu’nun raporuna göre; 2021’de 413 milyar metreküp, 2022’de 356 milyar metreküp gaz tüketen AB, geçen yıl 330 milyar metreküp doğalgaz kullandı. AB’nin gaz ithalatı ise 2021’de 336 milyar, 2022’de 335 milyar, geçen yıl da 290 milyar metreküp oldu. Ayrıca geçen yılki gaz ithalatının yüzde 30’unu Norveç, yüzde 19’unu ABD, yüzde 15’ini Rusya, yüzde 14’ünü Kuzey Afrika, yüzde 6’sını İngiltere, yüzde 5’ini Katar, yüzde 4’ünü Azerbaycan, yüzde 3’ünü Nijerya, yüzde 1’ini Trinidad ve Tobago, yüzde 3’ünü diğer LNG tedarikçileri sağladı. Norveç’ten alınan gaz miktarı 87.8 milyar metreküp, ABD’den 56.3 milyar metreküp, Rusya’dan 42.9 milyar metreküp, Kuzey Afrika’dan ise 41 milyar metreküp oldu. Rusya’dan alınan doğalgaz miktarı 2022’de 78.8 milyar metreküp ve 2021’de yüzde 45 payla 150.2 milyar metreküp seviyesinde gerçekleşmişti.
AB’DE LNG’NİN PAYI YÜZDE 41
AB Enerji Düzenleyicileri İşbirliği Ajansı (ACER) tarafından yayımlanan LNG raporuna göre, Rusya-Ukrayna savaşının başlangıcından bu yana küresel LNG tüketimi 40 milyar metreküpten fazla artarak 557 milyar metreküpe ulaştı. Avrupa, 2021’e kıyasla 57 milyar metreküplük yükselişle en büyük talep artışının yaşandığı bölge olurken, toplam LNG ticaretinin dörtte birinden fazlasını oluşturdu. Rapora göre; Rusya-Ukrayna savaşının ardından Avrupa’da ortaya çıkan enerji krizini LNG ve depolamaya yönelerek çözmek isteyen ülkeler arasında en çok LNG ithalat artışını, devreye aldığı tesislerle Almanya gerçekleştirdi. AB ülkeleri geçen yıl 134 milyar metreküp LNG ithal etti, bunun yaklaşık 18 milyar metreküpü Rusya’dan alındı. LNG’nin ithalat içindeki payı ise 2021’de yüzde 20 iken 2023 sonu itibarıyla yüzde 41’e yükseldi.
ABD’NİN İHRAÇ ETTİĞİ LNG’NİN YÜZDE 67’Sİ AVRUPA’YA
Uluslararası Doğalgaz Bilgi Merkezi’nin (CEDIGAZ) verilerine göre, küresel LNG arzı 2023 yılında önceki yıla göre yüzde 2 artışla 395 milyon tona ulaştı. ABD, 2015’te hiç yer almadığı küresel LNG piyasasında 2016’da yüzde 1, 2017’de yüzde 5, 2018’de yüzde 7, 2019’da yüzde 10, 2020’de yüzde 13, 2021’de yüzde 18 ve 2022’de yüzde 20 paya sahip oldu. Geçen yılsonu itibarıyla ise ABD, küresel LNG ihracatındaki yüzde 21’lik payla lider ülke konumuna yükseldi. ABD, 2023’te küresel piyasalara 84.3 milyon ton LNG ihraç etti. ABD’yi 78.9 milyon tonla Avustralya ve 78.5 milyon tonla Katar izledi. Geçen yıl ABD LNG’sinin en çok gittiği bölge, Ukrayna savaşı sebebiyle Rusya’dan aldığı doğalgazı azaltan Avrupa oldu. ABD’nin ihraç ettiği LNG’nin yüzde 67’si Avrupa’ya satıldı. Söz konusu ithalatta Asya’nın payı yüzde 25, Güney ve Orta Amerika’nın yüzde 7, diğer ülkelerin payı yüzde 1 olarak kayıtlara geçti.
