Bunun yanı sıra hava araçları, tıbbi teçhizat, veri işleme ve bilgisayar yazılımı konusundaki yatırımlar da Türkiye’nin gelişmesinde daha fazla rol alacak.
HABER: ADEM ORHUN
Ekonomide büyümenin korunması, istihdamın ve ticaretin desteklenmesi için yatırımlarda da sürekliliğin sağlanması gerekiyor. Bunun için uygulanan destek mekanizmalarının başında ‘yatırım teşvik belgesi’ geliyor. İmalat, enerji, hizmetler ve tarım altında onlarca alt başlıkta verilen teşvik belgelerinde imalat sanayi yatırımları ve yüksek teknolojili üretimi hedefleyen yatırımlar dikkat çekiyor. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın teşvik belgesi istatistiklerine yansıyan bu yatırımlar, büyümenin gücü ve rengi açısından da önemli işaretler veriyor.
YILDA 15 BİN BELGE
Her ay binlerce yatırım için teşvik belgesinin düzenlendiği Türkiye’de geçen yıl belge sayısı 15 bin 761 oldu. Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü verilerine göre, bu teşvik belgelerinde taahhüt edilen toplam 1.1 trilyon liralık sabit yatırım dahilinde 339 bin 952 kişiye istihdam sağlanacak. Özellikle az gelişmiş illerin bulunduğu 5. Ve 6. Bölge şehirlerindeki yatırımlara ağırlık verilmesi öngörülmekle birlikte İstanbul’un yer aldığı 1. Bölge, 6 bin 217 belgeyle ilk sırada yer aldı. İstanbul’da geçtiğimiz yıl düzenlenen yatırım teşvik belgesi sayısı bin 580 oldu.
İMALAT SANAYİ
İstanbul ‘teşvik belgeli’ yatırımlarda imalat sanayi yatırımlarıyla da dikkat çekti. İmalat sektörleri için Türkiye genelinde verilen 9 bin 664 belgenin yüzde 13’ten fazlası (1299) İstanbul’daki yatırımlar için düzenlendi. İmalatın alt başlıklarına bakıldığında en büyük payı makina imalatı yatırımları aldı. 16 çeyrek boyunca artan makina imalatına yönelik yatırımlar, 2023’ün son çeyreğinde de yüzde 14’lük artışla 17. çeyrek nişanını taktı. Makina imalatı yatırımları için geçen yıl bin 142 belge düzenlendi, bunlardan 171’i İstanbul’daki makina imalatı yatırımları için verildi. İhracat hacmini de sürekli artıran bu sektörde hedef, 2024 yılında 30 milyar dolarlık ihracat yapmak.
UZAY VE HAVA TAŞITI
Teşvik istatistiklerinde makinanın yanı sıra yüksek teknolojili birçok alan dikkat çekiyor. İmalat sektörünün alt başlıklarından ‘Hava ve uzay taşıtları imalatı’ yatırımları için 2023’te Türkiye genelinde verilen teşvik belgesi sayısı 27 oldu. Bunların 23’ü 1. Bölge illerinde (3’ü İstanbul’da) verildi. 2022’de aynı başlıkta Türkiye genelinde belge sayısı 22, İstanbul’da yine 3 olmuştu. 2021’de ise verilen 10 belgenin tamamı 1. Bölge şehirlerinde yapılacak yatırımlar içindi, ancak o yıl İstanbul listede yer almadı.
VERİ İŞLEME
Yüksek teknolojiye dayalı alanlardan biri olan ‘Veri işleme’ başlığı altında geçtiğimiz yıl Türkiye’de bir adet yatırım için teşvik belgesi düzenlendi, bu yatırım İstanbul’da gerçekleşti. 2022’de aynı alandaki 3 yatırımın biri İstanbul’daydı. 2020 ve 2021’de bu alanda yatırım teşvik belgesi verilmezken, 2019’da bir adet belge verildiği kayıtlara yansıdı. Benzer şekilde ‘Veri tabanı’ faaliyetleri için ise Türkiye genelinde 2023 yılında 4 yatırım teşvik belgesi düzenlendi. Bunlardan 3’ü İstanbul için verildi. Bir önceki yıl düzenlenen 2 yatırım teşvik belgesinin 2’si de İstanbul’daki yatırımlar için oldu.
BİLGİSAYAR YAZILIMI
2023 yılında, ‘Bilgisayar yazılım danışmanlığı, program üretimi ve temini’ alanında düzenlenen yatırım teşvik belgesi sayısı 15 oldu. Bunlardan 5’i İstanbul için düzenlendi. 2022 yılında belge sayısı 11, İstanbul için 6 olmuştu.
CERRAHİ ARAÇLAR
‘Tıbbi ve cerrahi teçhizat ve ortopedik araçların imalatı’ için 2023 yılında 150 yatırım teşvik belgesi düzenlendi, bunlardan 37’si İstanbul’da verildi. 2022’de aynı alandaki belge sayısı 171, İstanbul için verilenlerin sayısı ise yine 37 olmuştu.
TAKIM TEZGAHLARI
İmalat sanayinin en yoğun alt sektörlerinden biri olan ‘Takım tezgahları’ alanında ise geçtiğimiz yıl 100 yatırım teşvik belgesi verildi. Bunlardan 19’u İstanbul için düzenlendi. Benzer şekilde ‘Mil yatağı, dişli takımı’ imalatına yönelik yatırımlar için teşvik belgesi sayısı 25, bunun 4’ü İstanbul’daki yatırımlar için oldu.
TELEKOMÜNİKASYON
Teknolojiye dayalı sektörlerden ‘Telekomünikasyon’ başlığında düzenlenen yatırım teşvik belgesi sayısı 16 oldu. Bunlar arasında İstanbul yer almadı. 16 yatırım için 15 bin 800 istihdam öngörülen yatırımların çoğu az gelişmiş illerde gerçekleştirildi. 1. Bölge için 1, 4. Bölge için 3, 6. Bölge için 11, muhtelif bölge için 1 belge düzenlendi. Aynı alanda 2022’de teşvik belgesi sayısı 18 oldu, bunların 2’si İstanbul’da verildi.
MAKİNA HEM YATIRIMDA HEM İHRACATTA BÜYÜYOR
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı kaynaklarından derlenen bilgilere göre, yatırım teşvik sisteminin kurulduğu 2001 yılından 2023 sonuna kadar imalat sektörüne verilen yatırım teşvik belgesi sayısı 73 bin 578 (12 bin 943’ü İstanbul’daki yatırımlar için) oldu. Alt başlıklarına bakıldığında aynı sürede ‘Makina, makina aksam imalatı’ yatırımları için 9 bin 400’den fazla yatırım teşvik belgesi düzenlendiği görülüyor. Bu şekilde 491 milyar lira sabit yatırım teşvik edilerek 182 bin nitelikli istihdamın önü açıldı. Makina sektörü, geçen 22 yılda ihracatını 12 kat artırarak 25.2 milyar dolara çıkardı. Diğer yandan, Takım Tezgahları Sanayici ve İş İnsanları Derneği (TİAD) kaynaklarından edinilen bilgiye göre, geçen yıl makina ihracatı yüzde 11 arttı. En fazla ihracat yapan ürün grupları, evsel ve endüstriyel soğutma makinaları, içten yanmalı motor ve aksamı, inşaat ve madencilik makinaları oldu. İhracatta kilogram değeri 6.2 dolardan 7.2 dolara çıkan sektörün 2024 ihracat hedefi ise 30 milyar dolar.
MESLEK LİSESİ KURANA DA TEŞVİK
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın verilerine göre, ‘Teknik ve mesleki ortaöğretim hizmetleri’ yatırımları da teşvik belgesi kapsamında. Bu alanda 2023’te 8, 2022’de 7 yatırım teşvik belgesi düzenlendi. Her iki yılda da İstanbul, bu alanda yer almadı. 2001’den bu yana bu konuda düzenlenen 245 teşvik belgesinin 24’ü İstanbul için verilmişti. için verilmişti.
ALT SEKTÖRLERDEN KISA KISA...
* Metalurji makinaları imalatı için 2023 yılında yurt genelinde 10 (İstanbul’da 6) yatırım teşvik belgesi düzenlendi.
* Eczacılıkta ve tıpta kullanılan kimyasal ve bitkisel kaynaklı ürünlerin imalatı için 47 (İstanbul için 12) yatırım teşvik belgesi verildi.
* Demir-çelik dışındaki ana metal sanayi için geçen yıl yurt genelinde 76 (İstanbul için 6) yatırım teşvik belgesi düzenlendi.
* Uranyum ve toryum cevheri madenciliği yatırımları için şimdiye kadar verilmiş yatırım teşvik belgesi sayısı 3. 2011, 2017 ve 2021’de verilen belgelerin tamamı İstanbul dışındaki illerde düzenlendi.
* Sinema ve video yapımı ve dağıtımı başlığı altında verilen yatırım teşvik belgesi sayısı (2001’den bu yana) 13 (İstanbul için 4) oldu. Bu alanda son iki yılda birer yatırım teşvik belgesi verildi, onlar da İstanbul’daki yatırımlar için düzenlendi.
* Oteller, pansiyonlar, kamplar ve diğer konaklama yerleri yatırımları için verilen yatırım teşvik belgesi sayısı 2021’den bu yana 4 bin 789 (İstanbul için 611) oldu. 2023’te bu alanda yurt genelinde 368 (İstanbul için 60) yatırım teşvik belgesi düzenlendi.
* Gemi yapımı için geçtiğimiz yıl verilen yatırım teşvik belgesi sayısı 60 (İstanbul için 21) oldu.
OYUNDA BİRİNCİ
Türkiye, dijital oyunlar kategorisinde de adından söz ettirmeyi başardı. Startup Watch’un raporuna göre Türkiye, oyun yatırımında Avrupa’da 1. sırada yer alıyor.
