Borsa İstanbul’da yatırımcılara ve şirketlere kalkan

Yüzyılın depreminin sanayi ve finans sektöründeki yansımaları da büyük oldu. Depremden etkilenen illerde Türkiye’nin ilk 500 sanayi kuruluşu arasında 69 firma bulunuyor. Borsa İstanbul’da ise bölgeden 8 şirket işlem görüyor.

Depremin ardından Borsa İstanbul bir hafta kapalı tutulurken bu süreçte hem yatırımcıları hem tüm şirketleri koruyacak önlemler devreye alındı. Borsa İstanbul’da deprem bölgesinden yaklaşık 400 bin yatırımcı bulunuyor.

HABER: ŞEREF KILIÇLI

Merkez üssü Kahramanmaraş olan depremler, on binlerce can kaybıyla birlikte bölgenin üretim gücüne de büyük zarar verdi. Depremden etkilenen 10 il, Türkiye’nin toplam gayri safi yurt içi hasılasının (GSYH) yüzde 9’unu sağlıyor. Deprem bölgesinde ilk 500’de 69, ikinci 500’de 82 olmak üzere toplam 151 firma, Türkiye’nin en büyük ilk 1000 sanayi kuruluşu arasında yer alıyor. Söz konusu illerde ayrıca Borsa İstanbul’da işlem gören, halka açık 8 şirket var. Bunlar; Sasa Polyester Sanayi A.Ş., Bossa Ticaret ve Sanayi İşletmeleri A.Ş., Bilici Yatırım Sanayi ve Ticaret A.Ş., Sanko Pazarlama İthalat İhracat A.Ş., Hateks Hatay Tekstil İşletmeleri A.Ş., İskenderun Demir ve Çelik A.Ş., Arsan Tekstil Ticaret ve Sanayi A.Ş. ve Rubenis Tekstil Sanayi Ticaret A.Ş.

KAPANMA VE TEDBİRLER

Depremin ardından Borsa İstanbul’da farklı bir süreç yaşandı. OSTİM Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Berra Doğaner, süreci şöyle anlattı: “İlk deprem 6 Şubat’ta sabah saat 4.17’de meydana gelince pazartesi sabah seans açılmadan önce Borsa İstanbul, 8 şirketten öncelikle bir durum raporu istedi, ardından işlem sıralarını kapattı. Yani Borsa açıldığında bu 8 şirketin hisselerinde işlem yapılamadı. Şirketlerden ayrıca depremden nasıl etkilendiklerine ilişkin KAP açıklamaları yapmaları istendi. Söz konusu 8 şirket, minimum düzeyde etkilendiklerini ifade eden açıklamalar yaptı, ardından şirket sıraları açıldı, işlem görmeye başladılar. Pazartesi ve salı günü Borsa’da işlemler devam etti. Bu süreçte, yatırımcılar tarafından Borsa’nın kapatılması istenmeye de başlandı. Çarşamba günü 13 dakikada yüzde 7 oranında bir düşüş yaşanınca işlemler iptal edildi. Neticede, Borsa İstanbul 15 Şubat’ta yeniden açılmak üzere kapatıldı. Kapalı olduğu o süre zarfında tüm düzenleyici kurumlar, Borsa İstanbul yeniden açılıncaya kadar tedbir paketleri üzerinde çalıştı.”

BES’TEN İLAVE TALEP

Borsa İstanbul’un kapalı olduğu süreçte sadece deprem bölgesinden işlem gören 8 şirkete değil, tüm şirketlere yönelik düzenlemeler yapıldığının altını çizen Doğaner, şunları söyledi: “Hazine ve Maliye Bakanlığı, BDDK, SPK, Borsa İstanbul, Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu (SEDDK), kendi görev alanlarına giren konularda önlemlerini açıkladı. Bunların en önde geleni; Bireysel Emeklilik Sistemi’nde (BES) devlet katkısının yatırıldığı fonların borsaya yatırılabilecek kısmının yüzde 10’dan yüzde 30’a çıkarılmasıydı. Yani doğrudan talep yaratacak şekildeydi. Bu aradaki fark olan alımların 10 gün içinde de tamamlanması istendi. Böylece piyasaya 9 milyar lira ilave bir talep yaratılmış oldu. Öte yandan, Borsa’da işlem gören birçok şirket de bu zor dönemde yatırımcılarına destek olabilmek ve hisse senetlerinin arkasında durduklarını göstermek için pay geri alımları açıkladı. SPK, buradaki bürokratik prosedürü kolaylaştırdı. Hazine ve Maliye Bakanlığı vergisel bir düzenleme gerçekleştirdi.”

400 BİN YATIRIMCI 

Bu süreçte SPK’nın deprem bölgesinde yaşayan yatırımcıları koruyan önlemlerinin de devreye alındığını belirten Dr. Berra Doğaner, “Deprem bölgesinde yaşayan yaklaşık 400 bin yatırımcı var. Yani, Borsa İstanbul’daki yatırımcıların yüzde 10’u deprem bölgesinde yaşıyordu. İkametgâhı bu bölgede olan aracı kurumlarda kayıtlı vatandaşların portföylerinin kredili işlemler nedeniyle resen satılması, zarar görmemeleri için yasaklandı. Ayrıca bu kişilere uygulanacak faiz oranları, kullandıkları kredilere ilişkin faiz oranları da düşürüldü. Dolayısıyla doğrudan hem deprem bölgesinde yaşayan yatırımcıları korumaya hem de Borsa İstanbul’daki tüm şirketlere dönük tedbirler alındı. Bu önlemlerin işe yaradığı da görüldü” dedi.

İNSAN KAYNAĞI EN HASSAS KONULAR ARASINDA

Deprem bölgesinde yer alan on binlerce şirketin, Türkiye’nin üretim ve istihdamındaki önemi de büyük. Bu süreçte en hassas konulardan birinin de istihdam olacağını vurgulayan Dr. Berra Doğaner, şöyle konuştu: “Yitirdiğimiz on binlerce can arasında işyerlerinde, fabrikalarda çalışan mavi ve beyaz yakalı personel de var. Bazı çalışanlar da bölgeyi terk etti. Çok büyük bir göç yaşanıyor. Şirketler için en büyük problemin insan kaynağı olduğunu düşünüyorum. Bu süreçte gerek beyaz yakalı, gerek mavi yakalı personel açıkları olacak. Öncelikle üstünde durulması ve çözülmesi gereken konulardan biri de istihdam olacak.” 

YENİ TEDBİRLER DEVREYE ALINDI

Borsa İstanbul’un bir hafta kapalı olduğu süreçte devreye alınan tedbirden başlıcaları hakkında Dr. Berra Doğaner, şunları aktardı:

* Hisse geri alımında stopaj sıfırlandı. Hisse geri alımı yapacak olan tam mükellef sermaye şirketlerinin iktisap ettikleri kendi hisse senetleri ya da ortaklık paylarına ilişkin olarak dağıtılmış kâr payı sayılan tutarlar üzerinden tevkifat yüzde 0 (sıfır) olarak uygulanacak.

* Bankaların çekirdek sermaye yeterliliğine göre yüzde 10 ila 15 oranında temettü dağıtmasına izin verildi.

* BDDK, payları borsada işlem gören halka açık bankaların, 6 Şubat 2023’ten 1 Ocak 2024’e kadar geri alım yoluyla edindikleri kendi hisse senetlerinin, çekirdek sermayeden indirim kalemi olarak dikkate alınmayacağını bildirdi.

* BES’te devlet katkısı fonlarının tahvil alma yükümlülükleri azaltılırken, hisse senedi alma yükümlülükleri artırıldı. Değişikliğe dair yönetmeliğe göre, devlet katkısı fonlarının hisse senedine yapacağı yatırımlarda ‘asgari yüzde 10’u’ olan oran ‘asgari yüzde 30’u’ olacak şekilde değiştirildi.

* Devlet katkısı fonlarının Borsa İstanbul’daki yatırımlarında alabileceği hisse senetlerinin dahil olması gereken endeksler, BIST 100, BIST Sürdürülebilirlik, BIST Kurumsal Yönetim ve Katılım Endeksleri, BIST 30, BIST Likit Banka, BIST Banka Dışı Likit 10 ve BIST Katılım 30 olarak güncellendi.

* Tek bir hisse senedine fon portföyünden yatırım yapma limiti yüzde 1’den yüzde 5’e çıkartılırken, geçici maddeyle fonların portföy sınırlamalarına 10 gün içerisinde uyma şartı eklendi.

* Portföy büyüklüğü 1 milyon liranın altında olan yatırımcıların kredi ve temerrüt faizlerinin makul tutulması yönünde SPK tavsiye kararı aldı. Uygulanacak faiz oranları aracı kurumlarca raporlanacak.

* Deprem bölgesindeki yatırımcıların kredi teminat açığı olan hisse senetleri 30 Haziran’a kadar resen satılamayacak.

* 30 Haziran’a kadar aracı kurumların kendi portföylerine yaptıkları hisse alımlarında sermaye yeterlilik bakımından pozisyon risk oranı yüzde 10 yerine yüzde 3 olarak uygulanacak. Yatırımcıların kredili pozisyon risk oranları da yüzde 8 yerine yüzde 4 olarak belirlendi.

* Kredili işlemlerde yüzde 35 olarak uygulanan başlangıç özkaynak koruma oranı 10 Nisan 2023 tarihine kadar yüzde 20 olarak uygulanacak.

* Kredili işlemlerle ilgili tebliğlerdeki diğer kısıtlamalara aracı kurum risk politikalarına uygun olarak esneklik tanınacak. 

* Yatırımcıların bireysel emeklilik hesapları kredi teminatı olarak kullanılabilecek.

* İzin gerektirmeksizin yapılacak ortak satışlarında oran yüzde 10’dan yüzde 3’e indirildi.

27 Şubat 2023 Pazartesi