Bayram kutlamalarında kartpostaldan video konferansa

HABER: SÜMEYRA YARIŞ TOPAL

Küresel salgına dönüşen koronavirüs hastalığı, pek çok sosyal alışkanlığın da değişmesine neden oldu. Milyonlarca insan zoraki olarak evlerinde vakit geçirirken, her yıl çeşitli etkinliklerle karşılanan Ramazan da bu sakinlikten nasibini aldı. Sağlık önlemleri kapsamında ilan edilen sokağa çıkma kısıtlaması ile Ramazan’ın ardından bayram da aile büyüklerinden uzak geçirildi. Bugün yüz yüze bayramlaşamamaya çözüm telefon görüşmeleri olsa da bundan 1.5 asır önce aileden uzakta geçirilen bayramların tesellisi tebrik kartlarıydı. Osmanlı zamanında “İydiniz said olsun”, Cumhuriyet döneminde ise “Bayramınızı kutlulularım” cümlesiyle başlayan tebrik kartları, uzakta bayram geçiren yürekleri birbirine yaklaştırıyordu.

KAYNAĞI İNGİLTERE

Türkçe’ye Fransızca ‘carte postale’ kelimesinden geçmiş olan kartpostalın tarihçesi 1840 yılına dayanır. İlk olarak İngiliz yazar Theodore Hook tarafından karton üzerine elle çizilerek oluşturulan kartpostallar bir kuruşluk pul karşılığında alıcısı ile buluşur. Kartpostalın telif hakkına da sahip bir iletişim aracı olması için ise 1861 yılını beklemek gerekecektir. ABD’de 27 Şubat 1861’de yürürlüğe giren Posta Rotası Kanunu’yla kartpostallar birer posta gönderisi olarak kabul edilir. İlk yıllarda ressamlar tarafından çizilen resimlerle oluşturulan bu tebrik kartları, 1891’de fotoğraflı olarak kullanılmaya başlanır. Kartpostalın dünya çapında yaygınlaşmaya başlaması ise Osmanlı Devleti’nin de katılımcı olduğu 1893 Chicago Dünya Sergisi ile olur. Burada yayıncılara ilk kez 1 centlik kartpostal basılması izni verilir.

KARTPOSTAL EDİTÖRLÜĞÜ

Osmanlı topraklarında tebrik amaçlı kartpostal kullanımı 1895 yılında başlar. Max Fruchtermann isimli kartpostal üreticisinin çabaları ile Devlet-i Aliyye’de kullanılmaya başlanan kartpostalların görselleri Avrupa’dan ithal edilir. Daha çok çiçek ve manzara resimlerinin bulunduğu kartpostallara

“İydiniz said ömrünüz mezid olsun” (Bayramınız mübarek ömrünüz uzun olsun) yazısı eklenerek satışa sunulur. Bu dönem Osmanlı topraklarında yeni bir mesleğin de doğmaya başladığı yıllardır ki, bu meslek de kartpostal editörlüğüdür. Bu tarihlerde İstanbul’da çoğu yabancı uyruklu yaklaşık200 fotoğraf editörü faaliyet gösterir.

Önce İstanbul’daki Levantenler tarafından tercih edilen bu kartpostallar, özellikle bayram tebriği olarak 20. yüzyılın başlarında genel kabule ulaşır. Zamanla dönemin siyasi olayları da kartpostallarda işlenir. Özellikle I. Dünya Savaşı’nda tebrik kartlarında asker motifleri öne çıkar. Zamanla vazgeçilmez hale gelen kartpostallarda o yıllarda devlet kontrolü de vardır. Özel sektör tarafından basılan tebrik kartlarının üzerinde “Devlet-i Aliyye-i Osmaniye” ibaresinin bulunması yasaktır. Ayrıca bu kartların üzerinde yer alan görseller için Maarif Müdüriyeti’nin onayının alınması şarttır.

3 AYDA 3 MİLYON SATIŞ

Avrupa’da 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra yaygınlaşmaya başlayan tebrik kartlarında Avusturya’da ilk 3 ayda 3 milyon adet satışa ulaşılır. 1890 yılında Almanya’da 314 bin 296 kartpostal postaya verilir ve bu rakam 1913’te 1 milyon 700 bine ulaşır. Japonya’da da 1980’da 96 bin olan tebrik kartı kullanımı 1913’te 1 milyon 500 bine erişir.

‘BAYRAMINIZI KUTLULARIM’

Tebrik kartı kullanımı Cumhuriyet’in ilanından sonra da hız kesmeden devam eder. İlk yıllarda kartlarda “Bayramınızı kutlularım efendim” cümlesine yer verilir. Bu ifade zamanla ‘kutlamak’ olarak dönüştürülür. Cumhuriyet dönemi bayram tebrik kartlarında da asker figürü ön plana çıkar.

DEMİRYOLU YAPTIRAN KART

Osmanlı Devleti’nde 20 kuruşluk pul yapıştırıldıktan sonra kullanımına izin verilen kartpostallardan elde edilen gelir, yatırımlarda kullanılır. Bunlardan biri de 1900-1908 arasında Şam ile Medine arasına inşa ettirilen Hicaz Demiryolu’dur. 28 Haziran 1903 tarihli bir irade ile ülkedeki postanelerde kullanılan kartpostalların Hicaz Demiryolu komisyonunca basılmasına karar verilir. Buna göre bu kartpostallar 20 paraya satılacak ve gelirleri Hicaz Demiryolu’na aktarılacaktır.

04 Haziran 2020 Perşembe

Etiketler : Gündem