Türkiye, son yıllarda üstlendiği aktif arabuluculuk rolüyle kriz bölgelerinde barış ve istikrara katkı sağlarken, diplomatik başarılarını ekonomik işbirliklerine dönüştürüyor. Türkiye’nin Rusya-Ukrayna savaşından Afrika ve Balkanlar’daki anlaşmazlıklara uzanan arabuluculuk girişimleri, taraflar arasında gerginliği azaltıp diyalog kapıları açarken, eş zamanlı olarak ticari ilişkilerde de yeni köprüler kuruluyor.
TİCARET İKİYE KATLANDI
Türkiye, 2022’de Birleşmiş Milletler’le eşgüdüm halinde Rusya ile Ukrayna arasında Tahıl Koridoru Anlaşması’nın hayata geçmesini sağladı. Bu sayede bugüne dek 33 milyon tona yakın tahıl ürününün dünya pazarlarına güvenli şekilde ulaşması mümkün oldu. Türkiye’nin arabuluculuğunda açılan İstanbul Tahıl Koridoru, küresel gıda krizini hafifletirken aynı zamanda Ankara’nın Moskova ve Kiev ile dengeli ilişkiler yürütmesine katkı sağladı. Türkiye, Batı yaptırımlarına katılmayıp taraflarla diyaloğunu koruduğu için Rusya ve Ukrayna ile ticaretini sürdürmeyi başardı. Böylece Türkiye’nin Rusya’ya ihracatı 2021’de 5.7 milyar dolardan 2023’te 10.9 milyar dolara yükseldi.
Aynı şekilde, Ukrayna ile ticaret de savaş koşullarına rağmen devam etti. 2023’te Türkiye’nin Ukrayna’ya ihracatı 3.4 milyar dolar, ithalatı 3.7 milyar dolar olarak gerçekleşti. Öte yandan, geçen hafta da iki ülke arasındaki barış için önemli bir adım İstanbul’da atıldı. İki ülke bin esirin takas edilmesi için anlaşmaya vardı. ABD Başkanı Donald Trump da iki ülke barışının filizlerinin İstanbul’da atıldığını vurguladı.
YÜZDE 107 ARTTI
Türkiye’nin arabuluculuk faaliyetleri Ortadoğu ve Afrika’da da barışa katkı sağlıyor. Türkiye, 2023’te patlak veren Sudan iç savaşında çatışan taraflar ve bölgesel aktörler arasında diyalog zemini aradı. Sudan ile Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) arasında yükselen gerilimi düşürmek için devreye girdi. Bu girişimle Sudan Egemenlik Konseyi lideri Orgeneral Abdülfettah el-Burhan ve BAE yönetimi, ateşkes ve müzakere çabalarına destek vermeyi kabul etti.
Sudan’daki kriz sürse de Türkiye bölgedeki dürüst arabulucu olarak adlandırıldı. Bu güven ortamı, BAE ve Türkiye arasında 2021 sonunda başlayan normalleşme sürecini de pekiştirdi. Hatta 2023 itibarıyla Türkiye-BAE dış ticareti yüzde 107 artışla 20 milyar doları aşarak rekor kırdı. İki ülke arasında 2023’te imzalanan Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması’nın katkısıyla Türkiye’nin BAE’ye ihracatı 8.6 milyar dolara, ithalatı 11.5 milyar dolara ulaştı.
Türkiye’nin Sudan’la ticareti de 2022’de 696 milyon dolara kadar çıkmıştı. Ancak 2023’te çatışmalar nedeniyle ihracat yüzde 19 gerileyerek 372.4 milyon dolara düştü. Sudan krizinin çözülmesi halinde Türk özel sektörünün bu ülkeye ilgisinin artacağı ve yatırımların canlanacağı ifade ediliyor.
KALICI BARIŞ SAĞLANDI
Afrika Boynuzu’nda da Türkiye’nin kazan-kazan diplomasisi dikkat çekiyor. 2024 başında Türkiye, Somali ile Etiyopya arasında Somaliland krizi olarak bilinen gerginliğin çözümü için devreye girdi. Somali’nin kuzeyindeki Somali Land bölgesine ilişkin anlaşmazlıklar, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın arabuluculuğunda Ankara’da düzenlenen üçlü zirvede ele alındı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud ve Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed’i bir araya getirerek taraflarla uzlaşma için görüşmeler yapıldı. İmzalanan Ankara Bildirisi ile Somaliland krizinde çözüme yönelik yol haritası belirlendi. Böylece Türkiye, Afrika’da ilk kez iki ülke arasındaki bir sorunu doğrudan arabuluculukla çözerek diplomasi tarihine geçti. Bu diplomatik başarı, ekonomik ilişkilere de yansıdı.
Türkiye yıllardır Somali’de altyapı yatırımları yapıyor, askeri eğitim üssü işletiyor ve insani yardım sağlıyor. Somali ile ikili ticaret hacmi de istikrarlı biçimde artıyor. 2023 yılında Türkiye’nin Somali’ye ihracatı 425 milyon dolarla rekor kırdı. Somali’nin toplam ithalatında yüzde 12 pay alan Türkiye, Çin ve Hindistan’ın ardından Somali’nin üçüncü büyük tedarikçisi. Somali hükümeti de enerji ve madencilik başta olmak üzere Türk şirketlerini yeni projelere davet ediyor.
BALKANLAR’DA DA ÇÖZÜMÜN ANAHTARI
Balkanlar’da da Türkiye barışın anahtarı. Bosna-Hersek’te yıllardır süren etnik-siyasi gerilimlerin yatıştırılmasında Türkiye aktif çaba gösteriyor. Geçmişte Bosna Hersek ile Sırbistan arasında kurulan üçlü diyalog mekanizmasına ek olarak, 2022’de Türkiye-Bosna Hersek-Hırvatistan Üçlü Danışma Mekanizması hayata geçirildi. Geçen yıl ise Hırvatistan Cumhurbaşkanı Zoran Milanovic ve Bosna Hersek Devlet Başkanlığı Konseyi üyeleriyle Ankara’da bir araya gelindi. Türkiye’nin bu girişimi, Bosnalı Hırvatlar ile Boşnaklar arasındaki güven bunalımını aşmayı hedefliyor. Eski Hırvatistan Cumhurbaşkanı Grabar-Kitarovic ise bu çabalara atfen, “Türklerin etkisi, federasyon bağlamında Hırvatlar ve Bosnalı Müslümanlar arasındaki ilişkileri geliştirmek açısından çok önemli olabilir” diyerek övdü. Diyalog ortamı, ekonomik ilişkilere de olumlu yansıdı. Türkiye ile Bosna Hersek’in ticaret hacmi 2023’te 1 milyar dolar sınırına yaklaştı. Türkiye, Bosna’da gıda ürünlerinden tekstile birçok sektörde önemli bir pazar payına sahip. Aynı şekilde Türk müteahhitler Saraybosna’da altyapı projeleri üstlenirken, Bosnalı firmalar da Türkiye’ye metal ve orman ürünleri ihraç ediyor. Hırvatistan’la da ticaret ivme kazanıyor. 2022’de 1 milyar doları aşan Türkiye-Hırvatistan dış ticareti, 2023’te Türkiye’nin Hırvatistan’a 667 milyon dolarlık ihracatı ve 385 milyon dolarlık ithalatıyla yaklaşık 1.05 milyar doları buldu.
TÜRKİYE’NİN DEVAM EDEN DİPLOMATİK GİRİŞİMLERİ
* Afganistan ve Pakistan ile üçlü işbirliği mekanizması ve Asya’nın Kalbi - İstanbul Süreci.
* Afrika’da Sudan ile Güney Sudan arasında güven ortamının tesis edilmesi.
* Güney Asya’da Filipinler hükümeti ve Moro İslami Kurtuluş Cephesi’nin çağrısıyla arabuluculuk.
* İran’ın nükleer programına ilişkin sorunun barışçıl şekilde çözülmesi için müzakere sürecine destek.
* Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki barış sürecinde Rusya ile aktif rol oynuyor.
