Aslına uygun yenileme hareketiyle kültürel mirasın hayata dönüşü

Kültür ve Turizm Bakanlığı, yapıların aslına uygun olarak onarılacağını duyururken, kültürel mirasın doğal afetler sonrası zarar görmesi durumu ilk değil. Büyük İstanbul depreminde de hasarlı tarihi yapıların onarımı için özel bir uygulama başlatılmıştı.

HABER: SÜMEYRA YARIŞ TOPAL

Kahramanmaraş merkezli depremlerle bölgenin tarihine ışık tutan onlarca kültürel yapı da zarar gördü. Kimi tamamen yıkılan kimi ise bölgesel zarar alan tarihi mirasın onarımı için harekete geçildi. Kültür ve Turizm Bakanlığı; Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Vakıflar Genel Müdürlüğü ve üniversitelerle işbirliği içinde aslına uygun bir yenileme hareketi başlatacaklarını duyurdu. Yüzölçümünün yüzde 42’si birinci derecede deprem bölgesinde olan Türkiye’de kültürel miras alanları defalarca doğal afet nedeniyle zarar gördü. 1894 tarihli büyük İstanbul depreminde hasara uğrayan tarihi yapılar için de o yıllarda özel bir kurul oluşturulmuş, İstanbul’un tamamen onarımı için 10 yıl gibi bir süre belirlenmişti. İşte Türkiye ve dünyadan kültürel yapıların afet yönetimine ilişkin notlar:

69 BİN KİŞİLİK ONARIM 

Türkiye deprem tarihinin en büyük depremleri arasında gösterilen 1509 İstanbul depreminde dönemin şahitlerinin bilgi verdiği kayıtlara göre, yıkılmayan tek bir ev kalmamıştı. Artçı sarsıntıların iki yıl kadar sürdüğü 7.2 şiddetindeki depremde şehir surları Eğrikapı’dan Yedikule’ye kadar ağır hasar görmüş ve Konstantinos surlarının son büyük kalıntısı olan İsakapısı da dahil kulelerin 41’i yıkılmıştı. Kayıtlara ‘küçük kıyamet’ olarak geçen İstanbul depreminden sonra tarihi yapıların onarımı için de harekete geçildi. İstanbul için 3 bini usta olmak üzere 69 bin kişi Rumeli ve Anadolu’dan gelerek, tarihi yapıların ihyası için çalıştı. Bu onarım için her ev başına 22 akçelik geçici vergi konarak, bir yenileme fonu da oluşturuldu. 

PADİŞAH KONUTU 

Türkiye deprem arşivinde kültürel yapıların onarımı ile ilgili en çok kayıt bulunan depremlerden biri de 1766 İstanbul depremi. 22 Mayıs tarihinde 7.1 olarak meydana gelen depremde o zamanlar yaklaşık 300 yıllık olan Topkapı Sarayı dahil pek çok kültürel yapı zarar gördü. Dönemin kayıtlarına göre, aynı zamanda tarihi bir yapı olan saraydaki hasar o kadar büyüktü ki, padişah dahi sarayda ikamet etmeye devam edemedi. Yedikule Hisarı’nın bir kulesi ise hiç onarılamayacak biçimde yıkıldı. Kayıtlara göre tarihi eserlerin ihyası için hassa mimarlarının başkanlığında bir heyet oluşturuldu. Depremde zarar gören Fatih Camii’nin inşası için vakfın gelirleri yetersiz olduğundan masrafların bir kısmı Hazine-i Hümayunca karşılandı. 

DEPREMDEN 5 YIL SONRA

Kültürel yapıların onarımına dair kayıtların olduğu bir başka deprem de 1894 İstanbul depremi. 10 Temmuz’da gerçekleşen kimi kayıtlara göre 8 şiddetini bulan depremde en büyük hasarı o yıllar yaklaşık dört asırlık olan Kapalıçarşı aldı. Hatta ölümlerin dörtte biri Kapalıçarşı’da gerçekleşti. Kapalıçarşı’nın onarımında doğru kararı vermek için 2 yıl beklenerek çeşitli proje teklifleri alındı. Aynı zamanda tarihi çarşının aslına uygun onarımı için bir heyet oluşturuldu. 2 yıl gibi bir süre sonunda başlayan yenileme hareketi, 

3 yıl sürdü. Kapalıçarşı depremden 5 yıl sonra eski haline kavuşmuş olarak hizmet vermeye başladı.  

60’LI YILLARDA BAŞLADI

Tarih boyunca deprem başta olmak üzere çeşitli afetler sebebiyle kültürel mirası tehdit altında bulunan Türkiye’de 1960’lı yıllarda bir koruma planı oluşturulmaya başlandı. 

Türkiye, 1972 yılında UNESCO’nun 17. Genel Konferansı’nda ‘Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunmasına Dair Sözleşme’yi kabul etti. Bu sözleşme, 1983 yılında Resmi Gazete’de yayımlandı. Türkiye’de kültürel varlıkların afet riski yönetimi, 1983 yılında yürürlüğe giren ‘Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’ kapsamında daha da sistematik bir şekilde yürütülmeye başlandı. 

MİRAS ALANLARININ YÜZDE 96’SI 

Kültürel eserlerin afet riskine karşı korunması dünyada da üzerinde önemle durulan bir konu. Miras alanlarındaki doğal afetlerle ilgili UNESCO’nun gerçekleştirdiği bir anket çalışmasına göre, dünya miras alanlarının yüzde 96’sı en azından bir doğal afete maruz kalma riski taşıyor. Dünya Kültürel Miras Listesi’nde bulunan yapılar için UNESCO’nun yenileme programı devreye giriyor. Nepal’de 2015 yılında 7.8 ve 7.3 büyüklüğündeki iki ayrı depremle hasar gören Hanuman Dhoka, Swayambhu ve Bhaktapur’daki tapınaklar için bu plan uygulanmıştı.

MART AYINDA BAŞLAYACAK 

Kahramanmaraş depremleriyle zarar gören kimi UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan tarihi yapılar için de onarım planı netleşti. Bakanlıktan yapılan açıklamaya göre, onarım işlemlerine mart ayında başlanacak. Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy tarafından yapılan açıklamaya göre, deprem sonrası zarar gören kültürel miras unsurları için Acil Afet Önlem Planı devreye alındı. Buna göre, Türkiye genelindeki bütün müze ve ören yerlerinin afete maruz kalmaları halinde eylem planları hazır bulunuyor. 

FON AYRILDI 

Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ilk etapta rölevesi hazır bulunan yapılar onarılmaya başlanacak. Şahıslara ait olan tarihi yapılar için de harekete geçilecek. Bu yapıların enkaz olarak kaldırılmaması için yapıların önüne koruma levhaları yerleştirilecek. Yine Bakanlık tarafından Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Kültür Varlıkları Genel Müdürlüğü’ne ait binalar ile ilgili çok ciddi bir fon ayırıldığı duyuruldu. Onarım için bir yıl gibi bir süre öngörülüyor.

27 Şubat 2023 Pazartesi