HABER: BARIŞ CABACI
Ülkelerin yönetilebilmesi, hak ve sorumlulukların belirlenmesi için kurallara ihtiyaç duyuluyor. Devletler, bu amaçla hazırladıkları anayasaları, kendi toplum, kültür ve jeopolitik konumuna özgü hazırlıyor. Bir ülke yönetimine benzeyen aile şirketleri de firmaların hem yönetilmesi hem de kuşaktan kuşağa aktarılması için belirli kurallara ihtiyaç duyuyor. Aile şirketlerinde ilk kuşak ya da ikinci kuşağın başlatacağı aile şirketi anayasası, diğer kuşaklara yol gösterici oluyor. Önemli olan, bu anayasanın uygulanabilir ve güncel olması.
ORTALAMA ÖMÜR 24 YIL
Birçok ülkede işletmelerin büyük çoğunluğunun aile işletmesi olarak yapılandığı gözlemleniyor. Bu oran, tüm şirketlere oranla yüzde 95’ine denk geliyor. Sadece küçük ve orta büyüklükteki işletmeler değil, dünya markaları olarak bilenen büyük şirketler arasında da aile işletmeleri bulunuyor. Dünyada aile şirketlerinin ortalama yaşam süresi sadece 24 yıl olarak hesaplanıyor. Her 100 aile şirketinden ancak 30’u ikinci nesile devrediliyor. Kuşaktan kuşağa devamlılığını sağlama konusunda sorunlar yaşayan ve faaliyetlerine son vermek zorunda kalan aile işletmelerinin sayısının oldukça büyümesi de aile anayasasının önemini artırdı.
Bu nedenle aile şirketlerinin başarılı ve uzun ömürlü olmalarının sağlanması Türkiye için de önemli. Araştırmalar, temeli sağlam aile anayasasına sahip olmanın potansiyel aile çatışmalarının yüzde 40 oranında azalttığını gösteriyor. Uzmanlar, aile şirketi anayasasının, kurumsallaşarak, başarılı ve uzun ömürlü olan şirketlerin formülü olduğunu belirtiyor.
İKİ FARKLI ANAYASA HAZIRLANMALI
İstanbul Hazır Giyim ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği (İHKİB) Yönetim Kurulu Üyesi ve aynı zamanda Hayalin Gerçeğe Yolculuğu adlı kitabın yazarı Mithat Samsama, aile şirketlerinin mutlaka yazılı bir aile anayasası ve aile şirketi anayasası olmak üzere iki farklı anayasası olması gerektiğini söylüyor. Kitabında başarıya giden yolları anlatan Samsama, İstanbul Ticaret’e yaptığı açıklamada, şirketlerin sürdürülebilirliği için en önemli olgunun aile anayasası olduğunu vurguladı. Anayasanın, aileye, değerlerine bağlı ve ilkeli yapı kazandırdığını belirten Samsama, aile şirketi anayasasının; şirketin kurumsal bir vizyona ve yapıya sahip olmasını sağladığının da altını çizdi.
SORUMLULUK DONANIM GEREKTİRİYOR
Kitabında aile anayasasının değişmez maddeleri olması gerektiğini vurgulayan Mithat Samsama, bu maddeler hakkında şu bilgiyi verdi: ”Aile anayasasının en önemli değişmez maddesi adil olunması. Her durumda aile bir araya geldiğinde adil olunması gerekiyor. Çünkü adalet, aile şirketini ileriye götürecek en önemli etkendir. İkinci olarak, hesap verebilirlik olmalı. Sorumluluk alan kişilerin ya da aile üyelerinin, aldığı sorumluluğun hesabını verebilecek bilgiye ve donanıma sahip olması gerekir. Son değişmez madde ise liyakatli olunması. Çünkü liyakatin olmadığı bir aile şirketinin ayakta durması pek de mümkün olmaz.”
YILDA BİR GÜNCELLEME
Temeli çok sağlam atıldığında aile anayasasının çok sık değişmesi gerekmediğini söyleyen Samsama, “Her yıl teknolojik gelişmeler ve dünyadaki rekabetin boyutu görüşülmek üzere bir araya gelinip anayasa güncellenebilir. Bu sürecin, en kötü yılda bir olması gerekiyor. Anayasada yazan fakat şirketlerde geçerliliği olmayan maddelerin revize edilmesi anayasanın kuvvetini artıracaktır” diye konuştu. Samsama, aileden birinin, mümkün değilse dışarıdan birinin bu anayasayı sürekli güncel tutması gerektiğini belirtti. Samsama’ya göre, aile şirketlerinin başarılı olması için en önemli 3 madde şöyle: Fedakarlık, çalışmak ile vizyon ve hedef.
LİDERLİK VE MÜLKİYET GEÇİŞİ
Bir devletin anayasasının değişmez maddeleri olduğu gibi kâr amaçlı bir iktisadi müessese olan aile şirketi anayasasının da değişmez maddelerinin olması gerektiğini söyleyen Aile Şirketleri Danışmanı Dr. İlhami Fındıkçı, “Firmanın markası, bayrağı ve logosu gibi alametleri ve şirketi şirket yapan temel kültür ve değerleri gibi kuralların, kalıcı maddeler olması gerekiyor” diye konuştu. Dr. Fındıkçı, anayasa hazırlanırken nelere dikkat edilmesi gerektiğini ise şöyle özetledi: “Birinci konuya, aileyi o güne getiren temel aile değerleri yazılmalı. Çünkü hem mevcut hissedarların hem de gelecek kuşakların bu kuruluş ilkelerini, ailenin hassasiyetlerini bilmeleri ve yaşatmaları elzem. Anayasayla aile işletmesinin sürdürülebilirliği sağlanabilir. Aile şirketi anayasanın içerdiği ikinci öz konu ise liderlik geçişi ve mülkiyet devridir. Bu konunun açık, anlaşılır, üzerinde uzlaşılmış bir şekilde yazılmış ve kurala bağlanmış olması gerekiyor.”
ANLAŞMALAR HANGİ DURUMDA DEĞİŞMELİ?
Aile anayasasının değişmez maddesinin olmadığını belirten Dr. Hüseyin Çırpan ise “Aile sözleşmelerinde en önemlisi, tüm aile üyelerinin bir araya gelip birlikte hazırlanmasıdır. Aile sözleşmesinin değişmez maddesi değil, hazırlanırken değişmez şartları var” dedi.
Dr. Çırpan, aile sözleşmesinin revize edilmesinin, aile dinamiklerinin değişmesiyle olacağını belirterek, şöyle konuştu: “Çocukların büyümesi, ortaklardan birinin ayrılmak istemesi veya şirketin herhangi bir şekilde sürecine başka şirketlerin dahil olması gibi konular bazen aile içi dinamiklerin değişmesine neden oluyor. Bunun yanı sıra boşanmaların ya da evlenmelerin olması buna benzer değişiklikleri tetikliyor. Bu dinamikler anayasa değişikliğini zorunlu kılıyor.”
DIŞLAMA BAŞARISIZLIK GETİRİR
Aile sözleşmesi maddeleri değiştirilirken gücü çok olanın, baskın rol üstlenenlerin maddeleri belirlemesinin diğer aile fertlerine dışlanmışlık hissettirdiğini söyleyen Dr. Çırpan, “Bu durumda yapılan anlaşmanın yasal bir bağlayıcılığı söz konusu olmadığından hayata geçmesi zorlaşıyor. Sözleşmenin değişim sürecinin sağlıklı ilerlemesi için aile dinamikleri dikkate alınmalı. Aile fertlerinin de düşüncelerinin ortak çıktısını maddeleştirmek lazım. Bunlar uygulanınca anlaşma sağlam temellere oturuyor. Anlaşmanın uygulanabilirliği artıyor” dedi.
ANAYASAYI ‘AİLE MECLİSİ’ HAZIRLAMALI
Dr. İlhami Fındıkçı, aile anayasası hazırlanırken neler yapılması gerektiğini şöyle anlattı: “Aile şirketinin kurucusunun arkasından gelen her aile ferdi lider adayıdır. Hangisi, hangi özellikleriyle, hangi yetkilerle ve ne zaman liderlik yapacak?
Ya da gerçekten bu kişiler liderlik yapabilecek durumda mı? Bu karmaşık sorunun tek bir cevabı olmamakla birlikte cevapları oluşturacak yönelimler belli. Aile şirketi ömrünü uzatmak için kurumsallaşmalı. Anayasadan önce bir aile meclisi oluşturmalı ve aile anayasasını hazırlamalı.”
UZMANA DANIŞILMALI
Aile anayasasının belirli dönemlerde ihtiyaçlara göre yeniden revize edilmesi gerektiğini söyleyen Dr. Fındıkçı, “Aile ve kurumda hissedarların aktif işin içinde olmamaları yahut vefatları durumunda dengeler bozulabilir. Burada kişi ya da kişilere uygun düzenlemeden kaçınılması önemli. Anayasa değiştirilirken dönemsel çıkarlardan değil, hak ve adaletten kesinlikle ödün vermemeli. Bu yüzden günümüzde aile şirketlerinde anayasa değişiklerinin bir uzman tarafından yapılması gerekir” diye konuştu.
