Bu iki adım tarihte iki bölgeyi birleştirmesi planlanan Berlin-Bağdat Demiryolu projesini hatırlattı. 1914 yılına kadar aralıklı olarak Suriye sınırına kadar tamamlanan hat, Osmanlı’nın Avrupa’ya ihracatını artırmıştı.
HABER: SÜMEYRA YARIŞ TOPAL
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, geçtiğimiz günlerde Irak’a resmi bir ziyaret gerçekleştirdi.
Aynı gün, Almanya Cumhurbaşkanı Frank Walter Steinmeier de 1960’larda Türk işçilerinin Almanya’ya gidişindeki ilk durak olan Sirkeci Garı’nı ziyaret etti. Bu ziyaretler, 20. yüzyılın başlarında ekonominin lokomotifi olması planlanan Berlin-Bağdat Demiryolu’nu tekrar gündeme getirdi. İstanbul-Bağdat arası 4 bin kilometreyi bulması planlanan hattın 1. Dünya Savaşı’na kadar ancak aralıklı olarak Nusaybin’e kadar olan kısmı tamamlanmıştı. Hat buna rağmen önceden yapılan hatlarla birlikte kıtalararası ticarette İlber Ortaylı’nın Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu isimli çalışmasına göre yüzde 2 bin 200’lük bir artış sağlamıştı. İşte 20. yüzyılın en önemli lojistik projelerinden biri olarak planlanan Berlin-Bağdat Demiryolu’na dair kısa notlar:
ALMAN SERMAYELİ ŞİRKET
Berlin-Bağdat Demiryolu hattı, dönemin siyasetçileri tarafından Berlin’den başlayıp Sirkeci’ye kadar gelen, oradan da aktarma ile Haydarpaşa üzerinden Bağdat’a kadar gitmesi öngörülen bir hat olarak planlandı. Osmanlı İmparatorluğu’nda Bağdat Demiryolu hat projesine kadar parça parça toplamı 500 kilometreyi bulmayan çeşitli hatlar mevcuttu. Haydarpaşa-İzmit arasında bulunan hattın önce Ankara’ya, Ankara’dan da Anadolu topraklarını geçerek Bağdat’a ulaşması için çeşitli saha çalışmaları yapıldı. Sermaye yetersizliğinden dolayı hattın İzmit’ten Ankara’ya kadar uzatılması için Alman sermayeli Anadolu Demiryolu Şirketi’ne imtiyaz verildi.
99 YILLIĞINA
Devrin en büyük lojistik projelerinden biri olarak kabul edilen hat için çeşitli zamanlarda çeşitli hatlar yapılmaya başlansa da asıl büyük adım 1903 yılında atıldı. Söz konusu yıla kadar parça parça Konya’ya kadar ulaşan hattın Bağdat’a kadar uzatılması için imtiyaz yine Alman sermayeli Anadolu Demiryolu Şirketi’ne verildi. İmtiyaza göre, işletmeye açılacak hatların kilometre başına gelirleri 4 bin 500 frankı aştıktan sonra 10 bin franka kadar olan kısmı Osmanlı Hükümeti’ne verilecekti.
10 bin frankı aşan gelirler ise taraflar arasında bölüşülecekti. Ayrıca şirket 99 yıllığına çeşitli ayrıcalıklardan da yararlanacaktı.
VERİMİ ARTIRACAK HAT
Konya’dan Bağdat’a kadar olan 1.715 kilometrelik kısım için çalışmalar 1903 yılında başladı. Hattın parça parça bölümleri çeşitli aralıklarla açıldı. Osmanlı Devleti bu büyük lojistik projeden her anlamda büyük beklentiler içindeydi. Bunu, 1904 yılında hattın Konya-Ereğli kısmının açılışında konuşan Turhan Paşa şu sözlerle dile getirecekti: “Bu hat toprakları verimli büyük vilayetlerden geçecek, iki denizi birleştirecek ve yüce bir ağaç gibi dallarını her yöne salacak, geçtiği yerlerde ticaret ve refah artacak, buralarda yaşayanlar mutlu olacak, kalkınacaklar, yeni uygarlık ve zenginlik merkezleri fışkıracak ve her yanda refah artacak.”
YERLİ ÜRETİME KATKI
1909 yılında yayınlanan bir demiryolu raporuna göre, Osmanlı İmparatorluğu’nda söz konusu tarihe kadar 1 milyar frankı aşkın harcama yapılmıştı. Yine aynı rapora göre 1889 yılı ile 1911 yılları arasında zirai üretim yüzde 114 artmıştı. 1913’te demiryolları taşımacılık konusunda yüzde 46.8’lik bir payla ilk sırada yer almıştı. Daha önceden yapılan hatlarla birlikte söz konusu hat birleşince Osmanlı Devleti’nin Almanya’ya ihracatı 1880 yılları ile 1904 yılları arasında yüzde 2 bin 200 artmıştı. Bu ihraç malları arasında kuru üzüm, incir, fındık, palamut, narenciye, pamuk, maden, ilaç ve boya hammaddeleri gibi ürünler yer alıyordu.
BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI
İstanbul’dan başlayarak çeşitli zamanlarda ve farklı firmalar tarafından yapılan hatların Bağdat’a kadar uzanması için çalışmalar devam etse de projeler hayata geçirilemeden I. Dünya Savaşı başladı. Savaş başladığında hattın ancak 887 kilometrelik kısmı tamamlanabilmişti. Henüz yapılmayan yaklaşık 800 kilometrelik hat, devletlerin sınırlarının değişmesi nedeniyle uzun yıllar boyunca bekleyecek, İstanbul’dan Bağdat’a ilk tren ancak 1940 yılında hareket edecekti. Bu haber dönemin gazetelerinde, “İstanbul’dan Bağdat’a ilk tren dün hareket etti. Hatla birlikte iki şehir arası 7 günde gidilebilecek” şeklinde duyurulacaktı.
PAMUK ÜRETİMİNİ ARTIRDI
Bağdat Demiryolu projesi aynı zamanda geçtiği topraklarda ekonomik kalkınmayı da sağlıyordu. 1903 yılında Adana’da 8 bin ton pamuk üretilirken bu rakam yıldan yıla artmış ve 1914 yılında 17 bin tona çıkmıştı. Ayrıca Alman sermayeli işletme şirketi, Adana’da elle yapılan pamuk balyalama işleminin makinalarla yapılması için çalışmalar başlatmış ve bu sayede bölgeden Almanya’ya pamuk ihracatı önemli oranda artmıştı.
